Fabryki Fajansowe
Przyczynę założenia fabryk fajansowych we Włocławku należy upatrywać w dogodnej komunikacji wodnej, jaka łączy nasze miasto z terenami położonymi w Niemczech (Saksonia — Halle) przez Wisłę, kanał bydgoski, Noteć, Wartę, Saalę i Sprewę zawierającymi surowiec tj. glinę i kaolinę odpowiednie do fabrykacji wyrobów fajansowych. Dzięki tej dogodnej komunikacji wodnej, sprowadzały miejscowe fabryki fajansowe berlinkami załadowany surowiec na okres całoroczny w porze wiosennej, kiedy przy przyborze wody komunikacja była najłatwiejsza.
Włocławskie Zakłady Przemysłowe dawniej Teichfeld i Asterblum później Majer Nieszawski i Spółka.
Pierwszą fabrykę fajansu we Włocławku pobudowali w roku 1873 przy ulicy Żelaznej (obecnie Kościuszki) Zygmunt Kuhfeld, Dawid Czamański, Izydor Szrejer i Bernard Boas. Zabudowania fabryczne obejmowały wówczas budynek z 5 piecami, glazurownie, szlamownię, magazyny i młyn poruszany kieratem konnym. W roku 1874 Dawid Czamański, Izydor Szrejeri Bernard Boas odsprzedali swe udziały w fabryce Zygmuntowi Kuhfeldowi i Ludwikowi Cohnowi przy szacunku jej na sumę 37 575 rubli — Kuhfeld i Cohn prowadzili w dalszym ciągu fabrykę aż do wybuchu w roku 1880 pozaru, który znacznie zniszczył budynki i urządzenie techniczne fabryki. W stanie zniszczonym nabyli w roku 1882 od poprzednich włascicieli fabrykę, Józef Teichfeld i Ludwik Asterblum, którzy ją odbudowali i rozszerzali stopniowo przez powiększenie pieców do ilości 10-ciu oraz przez wprowadzenie mechanicznego urządzenia na wzór fabryk niemieckich. Fabryka była prowadzona pod firmą "Włocławska Fabryka Fajansu Teichfeld i Asterblum". Surowiecdo fabrykacji wyrobów fajansowych sprowadzano początkowo z Niemiec a później, kiedy w Rosji w gub. Ekaterynosław, Czernichowie i Kijowszczyźnie zostały odkryte pokłady gliny fajansowej i kaoliny zaczęto sprowadzać surowiec rosyjski. Surowiec ten sprowadzany był do Włocławka w stanie oczyszczonym (szlamowanym) i dlatego urządzenie fabryczne musiało być odpowiednio do właściwości nowych surowców zmienione. W pierwszych dziesiątkach lat istnienia fabryki, byli zatrudnieni przy fabrykacji przeważnie majstrzy i robotnicy specjaliści, sprowadzeni z Niemiec, dopiero później wyszkolono robotników miejscowych w tym fachu, tak że obecnie zatrudnia się tylko majstrów i robotników Polaków. W okresie przedwojennym znaczną część produkcji, bo około 90% sprzedawała firma do Rosji, do jej najdalszych okręgów Syberii, Władywostoku, Turkiestanu itd. W roku 1902 umarł Ludwik Asterblum, a pozostali po nim sukcesorzy odsprzedali swe udziały w fabryce Józefowi Teichfeldowi, który stał się wyłącznym właścicielem fabryki. Administrację od roku 1882 prowadził osobiście Józef Teichfeld do roku 1911, a potem objął ją Natan Krupka i prowadził do roku 1914.
W okresie wojny do roku 1918 fabryka była uruchamiana tylko dorywczo, zatrudniając niewielką ilość robotników potrzebną do wypalania półsurowego towaru, jaki w dość znacznej ilości znajsował się w fabryce. W roku 1918 nabyła fabrykę spółka, której udziałowcami są Stanisław Ehrenreich, Majer Nieszawski, Wolf Złotogórski, Jakób Nuta Kruszyński, Natan Kruoka i Zygmunt Biberstein. Po utracie na skutek wojny, największego rynku zbytu w Rosji oraz po uruchomieniu wszystkich krajowych fabryk fajansu, okazał się na rynku krajowym nadmiar wyrobów fajansowych i z konieczności firma zaczęła eksportować swe wyroby za granicę do Rumuni, Afryki, Australii, Indii i Ameryki Południowej. W pierwszych latach powstania zatrudniała fabryka 70 robotników, w roku 1913/14 330 robotników, później 395 robotników. Za czasów posiadania tej spółki fabryka została znacznie powiększona, przez dobudowę i powiększenie pieców oraz zmodernizowanie urządzenia technicznego.
Włocławska Fabryka Fajansu Leopold Czamański i Spółka, Spółka Akcyjna
W sąsiedztwie pierwszej fabryki fajansu załozonej przy ulicy Żelaznej , wybudowali w roku 1880 na nieruchomościach hipotycznych Nr 441A i Nr 441B o obszarze 6375 metrów kwadratowych drugą fabrykę fajansu Gerszon Danziger, Bernard Hufnagel i S-ka. Zakres produkcji fabryki był w początkach powstania niewielki i zabudowania jej musiały być nieduże, skoro zostały oszacowane i ubezpieczone na sume 5 000 rubli. Drogą sukcesji otrzymali powyższą fabrykę w roku 1881 Ludwik i Franciszka małż. Szrejerowie oraz Aron Engelman i prowadzili ją pod firmą "Nowa Włocławska Fabryka Fajansu Engelman i Szrejer". Za czasów posiadania powyższych właścicieli, fabryka została stopniowo rozbudowana i obejmowała dwupiętrowy właściwy budynek fabryczny, pięc jednopiętrowych budynków na magazyny, pomieszczenia pras, malarnie, glazurownie, szlamownie, młyny oraz dość liczne urządzenia techniczne, maszynowe i modele. W skutek dośc znacznych długów ciążących na fabryce, wierzyciele jej wystawili ja na licytację, na której w dniu 22 czerwca 1888 roku nabył ją Leopold Czamański za sumę 66 000 rubli — płacąc gotówką 25 000 rubli — resztę należności zostało zaintabulowane na nieruchomości fabryki. Za czasów administracji Leopolda Czamańskiego fabryka prowadzona pod rirmą Leopolda Czamańskiego fabryka pod firmą "Nowa Włocławska Fabryka Fajansu Leopold Czamański" została rozbudowana i zmodernizowana przez powiększenie pieców do wypalania wyrobów fajansowych i zaprowadzania mechanicznego urządzenia. W roku 1891 po śmierci Leopolda Czamańskiego, fabrykę prowadzą w dalszym ciągu jego sukcesorzy. Przed wojną, głównym rynkiem zbytu była Rosja, z wybuchem wojny produkcja znacznie zmalała. W roku 1919 pożar zniszczył najważniejsze zabudowania fabryczne oraz liczne modele, stanowiące długoletni dorobek firmy. Przy odbudowie, trwającej prawie cztery lata, zniszczonej fabryki zostało jej techniczne urządzenie znacznie ulepszone i przystosowane do nowych rynków zbytu. W roku 1923 została firma przekształcona na spółkę akcyjną z kapitałem akcyjnym na sumę 200 000 zł. Akcje spółki były w posiadaniu sukcesorów po Leopoldzie Czamańskim. Do zarządu firmy należeli Adolf i Julian Czamańscy oraz Leopold From.
Polska Fabryka Fajansu Bracia Cohn i Spółka
Najpóźniej z włocławskich przemysłowych zakładów fajansowych została pobudowana, bo w roku 1922 fabryka fajansu przy ulicy Brackiej Nr. 4 pod firmą Polska fabryka Bracia Cohn i Spółka. Założycielami firmy byli Herman Cohn, Maurycy Cohn, Izydor Cohn, Jakób Cohn, inż. Ludwik Tabacznik, Abram Beldiger, w następnych latach przystąpił do firmy Eljasz Witkowski. Fabryka została pomieszczona w kompleksie budynków, pozostałych po starych koszarach wojskowych, które zostały odpowiednio przebudowane i dostosowane do urządzeń fabrycznych. początkowo zostały pobudowane dwa piece do wypalania fajansu i było zatrudnionych około 40 robotników. wobec postawienia fabryki od jej założenia na wysokim poziomie technicznym i handlowym, rozbudowa jej mimo ciężkiego kryzysu ekonomicznego, jaki państwo nasze przechodziło, w okresie inflacji i deflacji waluty, oraz braku konsolidacji stosunków w kraju, była tak szybką, że obecnie firma Polska Fabryka Fajansu Bracia Cohn i Spólka należała do najważniejszych zakładów przemysłowych we Włocławku. Zatrudniała rirma około 300 robotników przy pieciu piecach największych tego rodzaju w fabrykach fajansowych, z roczna produkcją 1 200 000 kg wartości 1 200 000. Odbiorcami wyrobów fajansowych byli kupcy ze wszystkich województw w kraju, ponadto firma zaczęła eksportować w ostatnich latach swe wyroby do Litwy, Łotwy, Rumunii i via Hamburg do Południowej Ameryki i Afryki.
Włocławska Fabryka Kafli i Wyrobów Kamionkowych Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Do fabryk ceramicznych należy firma: "Włocławska Fabryka Kaflii i Wyrobów Kamionkowych Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością" założona w roku 1922 przez Eugeniusza Szałwińskiego, Władysława Skiermańskiego, Józefa Nendzyńskiego, Teodora Nowickiego, Jana Dobrzeleckiego, Hipolita Szokalskiego, Seweryna Telesfora Luborackiego i Marię Janowską Fabryka posiada urządzenie mechaniczne do szlamowania i ugniatania gliny, a produkcja roczna wynosi przeciętnie 125 000 sztuk kafli na sumę 90 000 zł. Przedsiębiorstwo ma widoki dalszego rozwoju, wobec wzmagającego się ruchu budowlanego. Właścicielami firmy byli Jan Dobrzelecki, Maria Janowska, Seweryn Luboradzki, Adam Olszewski, Teodor Nowicki, Hipolit Szokalski i Alfons Stein.
Oprócz powyższych fabryk ceramicznych były we Włocławku o mniejszym zakresie produkcji fabryki kaflii Władysława Skiermańskiego i Józefa Cichockiego oraz mechaniczna fabryka doniczek Franciszka Oleradzkiego.
Widoki na przyszłość włocławskich fabryk ceramicznych, w szczególności cegielni i fabryk kaflii zależą od dalszego rozwoju ruchu budowlanego w mieście i okolicy. Co się zaś tyczy przyszłości miejscowych fabryk fajansowych, to rozwój ich zależy w pierwszym rzędzie od wzmożenia się konsumpcji krajowej, która z powodu niskiej jeszcze kultury materialnej mieszkańców niektórych ziem polskich, jest jeszcze daleka od takiego poziomu, jaki jest np. w województwach śląskim, poznańskim i pomorskim, oraz od możności eksportu nadwyżki ponad konsumpcję krajową wyrobów fajansowych, zagranicę. Eksport wyrobów fajansowych zależy od dwóch głównych czynników t.j. od niskich cen robocizny i węgla w kraju w stosunku do cen tych czynników za granicą.
Włocławskie Zakłady Przemysłowe dawniej Teichfeld i Asterblum później Majer Nieszawski i Spółka.
Pierwszą fabrykę fajansu we Włocławku pobudowali w roku 1873 przy ulicy Żelaznej (obecnie Kościuszki) Zygmunt Kuhfeld, Dawid Czamański, Izydor Szrejer i Bernard Boas. Zabudowania fabryczne obejmowały wówczas budynek z 5 piecami, glazurownie, szlamownię, magazyny i młyn poruszany kieratem konnym. W roku 1874 Dawid Czamański, Izydor Szrejeri Bernard Boas odsprzedali swe udziały w fabryce Zygmuntowi Kuhfeldowi i Ludwikowi Cohnowi przy szacunku jej na sumę 37 575 rubli — Kuhfeld i Cohn prowadzili w dalszym ciągu fabrykę aż do wybuchu w roku 1880 pozaru, który znacznie zniszczył budynki i urządzenie techniczne fabryki. W stanie zniszczonym nabyli w roku 1882 od poprzednich włascicieli fabrykę, Józef Teichfeld i Ludwik Asterblum, którzy ją odbudowali i rozszerzali stopniowo przez powiększenie pieców do ilości 10-ciu oraz przez wprowadzenie mechanicznego urządzenia na wzór fabryk niemieckich. Fabryka była prowadzona pod firmą "Włocławska Fabryka Fajansu Teichfeld i Asterblum". Surowiecdo fabrykacji wyrobów fajansowych sprowadzano początkowo z Niemiec a później, kiedy w Rosji w gub. Ekaterynosław, Czernichowie i Kijowszczyźnie zostały odkryte pokłady gliny fajansowej i kaoliny zaczęto sprowadzać surowiec rosyjski. Surowiec ten sprowadzany był do Włocławka w stanie oczyszczonym (szlamowanym) i dlatego urządzenie fabryczne musiało być odpowiednio do właściwości nowych surowców zmienione. W pierwszych dziesiątkach lat istnienia fabryki, byli zatrudnieni przy fabrykacji przeważnie majstrzy i robotnicy specjaliści, sprowadzeni z Niemiec, dopiero później wyszkolono robotników miejscowych w tym fachu, tak że obecnie zatrudnia się tylko majstrów i robotników Polaków. W okresie przedwojennym znaczną część produkcji, bo około 90% sprzedawała firma do Rosji, do jej najdalszych okręgów Syberii, Władywostoku, Turkiestanu itd. W roku 1902 umarł Ludwik Asterblum, a pozostali po nim sukcesorzy odsprzedali swe udziały w fabryce Józefowi Teichfeldowi, który stał się wyłącznym właścicielem fabryki. Administrację od roku 1882 prowadził osobiście Józef Teichfeld do roku 1911, a potem objął ją Natan Krupka i prowadził do roku 1914.
W okresie wojny do roku 1918 fabryka była uruchamiana tylko dorywczo, zatrudniając niewielką ilość robotników potrzebną do wypalania półsurowego towaru, jaki w dość znacznej ilości znajsował się w fabryce. W roku 1918 nabyła fabrykę spółka, której udziałowcami są Stanisław Ehrenreich, Majer Nieszawski, Wolf Złotogórski, Jakób Nuta Kruszyński, Natan Kruoka i Zygmunt Biberstein. Po utracie na skutek wojny, największego rynku zbytu w Rosji oraz po uruchomieniu wszystkich krajowych fabryk fajansu, okazał się na rynku krajowym nadmiar wyrobów fajansowych i z konieczności firma zaczęła eksportować swe wyroby za granicę do Rumuni, Afryki, Australii, Indii i Ameryki Południowej. W pierwszych latach powstania zatrudniała fabryka 70 robotników, w roku 1913/14 330 robotników, później 395 robotników. Za czasów posiadania tej spółki fabryka została znacznie powiększona, przez dobudowę i powiększenie pieców oraz zmodernizowanie urządzenia technicznego.
Włocławska Fabryka Fajansu Leopold Czamański i Spółka, Spółka Akcyjna
W sąsiedztwie pierwszej fabryki fajansu załozonej przy ulicy Żelaznej , wybudowali w roku 1880 na nieruchomościach hipotycznych Nr 441A i Nr 441B o obszarze 6375 metrów kwadratowych drugą fabrykę fajansu Gerszon Danziger, Bernard Hufnagel i S-ka. Zakres produkcji fabryki był w początkach powstania niewielki i zabudowania jej musiały być nieduże, skoro zostały oszacowane i ubezpieczone na sume 5 000 rubli. Drogą sukcesji otrzymali powyższą fabrykę w roku 1881 Ludwik i Franciszka małż. Szrejerowie oraz Aron Engelman i prowadzili ją pod firmą "Nowa Włocławska Fabryka Fajansu Engelman i Szrejer". Za czasów posiadania powyższych właścicieli, fabryka została stopniowo rozbudowana i obejmowała dwupiętrowy właściwy budynek fabryczny, pięc jednopiętrowych budynków na magazyny, pomieszczenia pras, malarnie, glazurownie, szlamownie, młyny oraz dość liczne urządzenia techniczne, maszynowe i modele. W skutek dośc znacznych długów ciążących na fabryce, wierzyciele jej wystawili ja na licytację, na której w dniu 22 czerwca 1888 roku nabył ją Leopold Czamański za sumę 66 000 rubli — płacąc gotówką 25 000 rubli — resztę należności zostało zaintabulowane na nieruchomości fabryki. Za czasów administracji Leopolda Czamańskiego fabryka prowadzona pod rirmą Leopolda Czamańskiego fabryka pod firmą "Nowa Włocławska Fabryka Fajansu Leopold Czamański" została rozbudowana i zmodernizowana przez powiększenie pieców do wypalania wyrobów fajansowych i zaprowadzania mechanicznego urządzenia. W roku 1891 po śmierci Leopolda Czamańskiego, fabrykę prowadzą w dalszym ciągu jego sukcesorzy. Przed wojną, głównym rynkiem zbytu była Rosja, z wybuchem wojny produkcja znacznie zmalała. W roku 1919 pożar zniszczył najważniejsze zabudowania fabryczne oraz liczne modele, stanowiące długoletni dorobek firmy. Przy odbudowie, trwającej prawie cztery lata, zniszczonej fabryki zostało jej techniczne urządzenie znacznie ulepszone i przystosowane do nowych rynków zbytu. W roku 1923 została firma przekształcona na spółkę akcyjną z kapitałem akcyjnym na sumę 200 000 zł. Akcje spółki były w posiadaniu sukcesorów po Leopoldzie Czamańskim. Do zarządu firmy należeli Adolf i Julian Czamańscy oraz Leopold From.
Polska Fabryka Fajansu Bracia Cohn i Spółka
Najpóźniej z włocławskich przemysłowych zakładów fajansowych została pobudowana, bo w roku 1922 fabryka fajansu przy ulicy Brackiej Nr. 4 pod firmą Polska fabryka Bracia Cohn i Spółka. Założycielami firmy byli Herman Cohn, Maurycy Cohn, Izydor Cohn, Jakób Cohn, inż. Ludwik Tabacznik, Abram Beldiger, w następnych latach przystąpił do firmy Eljasz Witkowski. Fabryka została pomieszczona w kompleksie budynków, pozostałych po starych koszarach wojskowych, które zostały odpowiednio przebudowane i dostosowane do urządzeń fabrycznych. początkowo zostały pobudowane dwa piece do wypalania fajansu i było zatrudnionych około 40 robotników. wobec postawienia fabryki od jej założenia na wysokim poziomie technicznym i handlowym, rozbudowa jej mimo ciężkiego kryzysu ekonomicznego, jaki państwo nasze przechodziło, w okresie inflacji i deflacji waluty, oraz braku konsolidacji stosunków w kraju, była tak szybką, że obecnie firma Polska Fabryka Fajansu Bracia Cohn i Spólka należała do najważniejszych zakładów przemysłowych we Włocławku. Zatrudniała rirma około 300 robotników przy pieciu piecach największych tego rodzaju w fabrykach fajansowych, z roczna produkcją 1 200 000 kg wartości 1 200 000. Odbiorcami wyrobów fajansowych byli kupcy ze wszystkich województw w kraju, ponadto firma zaczęła eksportować w ostatnich latach swe wyroby do Litwy, Łotwy, Rumunii i via Hamburg do Południowej Ameryki i Afryki.
Włocławska Fabryka Kafli i Wyrobów Kamionkowych Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Do fabryk ceramicznych należy firma: "Włocławska Fabryka Kaflii i Wyrobów Kamionkowych Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością" założona w roku 1922 przez Eugeniusza Szałwińskiego, Władysława Skiermańskiego, Józefa Nendzyńskiego, Teodora Nowickiego, Jana Dobrzeleckiego, Hipolita Szokalskiego, Seweryna Telesfora Luborackiego i Marię Janowską Fabryka posiada urządzenie mechaniczne do szlamowania i ugniatania gliny, a produkcja roczna wynosi przeciętnie 125 000 sztuk kafli na sumę 90 000 zł. Przedsiębiorstwo ma widoki dalszego rozwoju, wobec wzmagającego się ruchu budowlanego. Właścicielami firmy byli Jan Dobrzelecki, Maria Janowska, Seweryn Luboradzki, Adam Olszewski, Teodor Nowicki, Hipolit Szokalski i Alfons Stein.
Oprócz powyższych fabryk ceramicznych były we Włocławku o mniejszym zakresie produkcji fabryki kaflii Władysława Skiermańskiego i Józefa Cichockiego oraz mechaniczna fabryka doniczek Franciszka Oleradzkiego.
Widoki na przyszłość włocławskich fabryk ceramicznych, w szczególności cegielni i fabryk kaflii zależą od dalszego rozwoju ruchu budowlanego w mieście i okolicy. Co się zaś tyczy przyszłości miejscowych fabryk fajansowych, to rozwój ich zależy w pierwszym rzędzie od wzmożenia się konsumpcji krajowej, która z powodu niskiej jeszcze kultury materialnej mieszkańców niektórych ziem polskich, jest jeszcze daleka od takiego poziomu, jaki jest np. w województwach śląskim, poznańskim i pomorskim, oraz od możności eksportu nadwyżki ponad konsumpcję krajową wyrobów fajansowych, zagranicę. Eksport wyrobów fajansowych zależy od dwóch głównych czynników t.j. od niskich cen robocizny i węgla w kraju w stosunku do cen tych czynników za granicą.