2. Stolica Biskupstwa
Włocławek już istnieje jako gród znaczniejszy w pierwotnej Polsce, o czym świadczą też niektóre dane źródłowe, dotyczące projektowanej czy też może nawet rzeczywistej fundacji biskupstwa Włocławskiego ze stolicą we Włocławku jeszcze a czasów panowania Bolesława Chrobrego.
Niemiecki Komisarz biskup merseburski Thietmar, opisując współczesny sobie zjazd gnieźniński w 1000-ym roku, wymienia w spośród uczestników tego zjazdu i biskupa włocławskiego.
Inne źródła i Rocznik Świętokrzyski pod 1003-im podają nam wiadomość, że Boesła Chrobry utworzył trzy biskupstwa, a w tem obok Poznańskiego i Lubuskiego nad Odrą , także i Włocławskie.
Następnie spotykamy się w źródłach z wiadomością o nowem uposażeniu biskupstwa Włocławskiego przez Mieszka II (1025-1033) oraz o rozszerzeniu jego granic terytorialnych za Bolesława Śmiałego w 1065 roku.
Skorowięc Włocławek tak wcześnie jest upatrzony na stolicę biskupstwa, musiał przeto już w tym pierwszym okresie naszych dziejów odgrywać wybitną rolę w Polsce, jako gród o znaczniejszem zaludnieniu.
Zagadnienie początków biskupstwa Włocławskiego z powodu braku większej obfitości żródeł nie jest dotąd stanowczo rozstrzygnięte, a tylko panują w tym przedmiocie historyków i w literaturze naukowej historycznej różne przypuszczenia, mniej lub więcej prawdopodobne , przypisujące założenie tego biskupstwa królom polskim od Bolesława Chrobrego do Bolesława włącznie, ale żadna z tych opinji nie może być przyjęte bez zastrzeżeń. Natomiast każdy z historyków uważa za pewnik to tylko, że biskupstwo Włocławskie ze stolicą we Włocławku mogło powstać najpóźniej za pobytu w Polsce legata papieskiego kardynała Idziego w latach 1123-1125.
Mimo wszystko jednak nasuwa się przypuszczenie, że biskupstwo Włocławskie ze stolicą we Włocławku założył Bolesław Chrobry, a hojniej uposażył je syn jego Mieszko II, upadło ono może zaraz po tegoż śmierci, w czasie zamieszek w kraju i reakcji pogańskiej oraz najazdów pobliskich Włocławkowi pogańskich Pomorzan i Prusaków oraz spustoszenia Polski przez Czechów. Wskrzesił je prawdopodobnie Odnowiciel lub Bolesław Śmiały, który, jak przypuszcza Ks. Kujot znosząc biskupstwo Pomorskie ze stolicą w Kruszwicy , dokąd przeniósł je z Kołobrzega może jeszcze sam jego założyciel Bolesław Chrobry — utworzył dla Pomorza biskupstwo Włocławskie ze stolicą w Włocławku.
Przy reorganizacji zaś diecezyj w polsce w latach 1123-5 za pobytu legata papieskiego kardynała Idziego i staraniem ówczesnego króla polskiego Bolesława Krzywoustego biskupstwo ze stolicą we Włocławku otrzymało nowe granice terytorjalne, potwierdzone następnie bullą papieża Eugenjusza III z 1140 i 1148 a mianowicie Kujawy i Pomorze Gdańskie z końcową granicą nad dolną Łebą z wyjątkiem południowej części po prawej stronie Brdy, należącej do archidjakonatu gnieźnińskiego.
Z temi granicami biskupstwo Włocławskie, nazwane Włocławskiem i Pomorskiem urzędowo od uchwały synodu prowincjonalnego piotrowskiego z 1551 roku, dla zaznaczenia wyraźniejszego przynależności Pomorza do diecezji i do Polski, istnieje poprzez całe dzieje Rzeczypospolitej, a nawet jakiś czas jeszcze po rozbiorach, do roku 1818 tj. do nowego podziału hierarchicznego ustroju Kościoła w Królestwie Polskim i utworzenia diecezji Kujawsko — Kaliskiej ze stolicą również w Włocławku.
Utworzona w 1818 roku nowa diecezja Kujawsko — Kaliska należała do największych diecezyj w Królestwie, a obejmowała tak odległe Włocławka miasta jak Kalisz, Częstochowę, Piotrków ...I pomimo, że Włocławek nie był miejscowością dogodną na stolicę tak rozległej diecezji, został jednak nadal stolicą biskupstwa, litylko dla tej poważnej przyczyny, że od najdawniejszych czasów był zawsze przez wieki całe stolicą biskupstwa.
Dzieje związały także ściśle Włocławek ze stolicą biskupstwa Włocławskiego, które tu zawsze miało główną swoją siedzibę Katedrę, zamek i dwór biskupi w dawnych wiekach, chociaż posiadał też biskup włocławski swoje zamki i w innych częściach Rzeczypospolitej, nie tylko w swojej diecezji ale i poza jej granicami, jak np. w Wolborzu.
Mieszkańcy Włocławka i Kujaw zawsze dumni byli z tego, że mają w swoim grodzie i stolicy biskupa i zazdrośnie tego przywileju bronili. Kiedy zaś w początku XiX wieku za czasów Królestwa Warszawskiego i Królestwa Kongr. przy projekcie nowego podziału diecezyj w Polsce wysuwano plany utworzenia innej dogodniejszej organizacji hierarchicznej i przeniesienia stolicy biskupiej z Włocławka do innego miasta, popłynęły ze wszystkich stron ziemi Kujawskiej stanowcze protesty tak, że ostatecznie w 1818 roku tworząc nową diecezję Kujawsko — Kaliską Włocławek w niej zatrzymano nadal jako stolicę biskupią z Katedrą.
A chociaż wtedy dekretem ówczesnego biskupa włocławskiego nominata arcbpa warszawskiego Fr. Malczewskiego, za zgodą kapituły kat. i w myśl wniosku Komisji Rządowej W.R. i O.P. pałac biskupi we Włocławku został oddany na szkoły publiczne, a biskupi kujawsko-kaliscy odtąd przez jakiś czas (1818-1861) nie rezydują przy swojej Katedrze we Włocławk, ale najpierw w Wolborzu, a później w Kaliszu, to jednak stan ten jest tylko przejściowym i nie trwa fługo, a przytem biskupi i w tym okresie czasu muszą często nawiedzać Włocławek, gdzie mają nadal i zawsze swoją Katedrę. A od 1861 roku tj. od biskupa Michała Marszewskiego, który uzyskał u rządu rosyjskiego zwrot połowy zamku czyli pałacu biskupiego nad Wisłą, biskupi kujawsko — kaliscy stale już rezydują we Włocławku.
Wreszcie przy ostatniej reorganizacji diecezyj w Polsce w 1925 roku bullą pap. "Vixdum Poloniae unitas" Włocławek znowu został wyróżniony wtedy bowiem zniesiono powstałą w czasach porozbiorowych od 1818 nazwę diecezji Kujawsko — Kaliskiej tworząc o zmienionych granicach terytorialnych diecezję Włocławską tak nazwaną w myśl dawnej świetnej przeszłości i tradycji, od stołecznego miasta jednego z najstarszych biskupstw w Polsce — Włocławka.