Pedagog, przełożona szkoły średniej, działaczka kulturalna

 

     Urodziła się 20 XI 1857 roku w Nieszawiebyła piątym z ośmiorga dzieci Antoniego Hockera i Natalii z domu Madalińskiej. Całe dorosłe życie związana była z Włocławkiem, a ściślej ze swoją szkołą, tzw. Pensja Pani Aspis. W 1876 roku ukończyła ze srebrnym medalem Instytut św. Elżbiety w Petersburgu. Jako Polka mimo wybitnych wyników w nauce, nie nie mogła otrzymać złotego medalu.Wówczas była to jedna z najlepszych uczelni żeńskich o profilu humanistycznym w Europie. Obok wykładowego języka francuskiego , równorzędnie traktowane były języki niemiecki i rosyjski. A.Aspis z własnej inicjatywy, jak i inne Polki , brała udział w tajnych wykładach z historii i literatury polskiej. Zajęcia na tej uczelni dawały gruntowną wiedzę językową i duże wyrobienie towarzyskie , co później mocno zaważyło na życiu Aleksandry. Studiowała i jednocześnie pomagała, udzielając korepetycji, w kształceniu młodszego rodzeństwa, które dzięki niej mogło ukończyć studia.

     W 1876 roku po ukończeniu studiów w Petersburgu, zamieszkała we Włocławku. Zbiegło się to z likwidacją przez władze carskie działającej od 20 lat pensji Izabeli Zbiegniewskiej. Powodem likwidacji szkoły było zarówno zaangażowanie I. Zbiegniewskiej w konspiracyjne prace w mieście, jak i prowadzenie przez nią szkoły w duchu patriotycznym. Młoda 19-letnia Aleksandra w tak trudnych czasach otworzyła własną szkołę średnią. Nowo założona szkoła konsekwentnie realizowała wypracowane przez Izabelę Zbiegniewską cele wychowawcze. Własna, petersburska praktyka pedagogiczna i praca w konspiracji (sama w ten sposób pobierała naukę) pozwoliły A.Aspis na otwarcie i samodzielne prowadzenie zakładu naukowego. 4-klasowa średnia Szkoła Żeńskasukcesywnie do 1910 roku powiększyła się do pełnej 7-klasowej Szkoły Żeńskiej z internatem. A.Aspis zorganizowała również przy placówce klasy podstawowe: od pierwszej do trzeciej. Po upadku powstania styczniowego carskie represje szczególnie zwrócone były na szkolnictwo. Bardzo ważnym było, aby nie dać pretekstu do likwidacji szkoły przez władze carskie, zachowując jednocześnie patriotyczne tradycje. W zadaniu tym pomogły młodej przełożonej tradycje wyniesione z domu. Generał Antoni Józef Madaliński był dziadem matki Aleksandry.

     Szkoła rozwijała się i edukowała młode polki a przełożona była bardzo ambitna i wymagająca. Doskonała w swej pracy, zarówno administracyjnej, jak i pedagogicznej , była zawsze przykładem dla swoich uczennic. Konspiracyjnym szyldem były lekcje gimnastyki, muzyki, śpiewu i prac ręcznych. Obecność w szkole, przydzielonych z urzędu, rosyjskich tzw. dam klasowych była dla władz gwarancją, że szkoła jest "praworządna". Dla zachowania pełnej konspiracji należało wszystko zrobić doskonale, zarówno uczyć założonych oficjalnie, programowo przedmiotów, jak jak i tych dodanych np. rysunków, śpiewu i tańców. Szkoła często kontrolowana była przez władze i policję carską. Dzięki umiejętnościom i staraniom A.Aspis szkoła mogła być normalną, prężnie działającą w trudnych czasach placówką. Wrodzone i później ambitnie wypracowywane zdolności organizatorskie i wielki talent pedagogiczny przełożonej pozwoliły utrzymać szkole stały, wysoki poziom. Do grona nauczycieli szkoły A.Aspisowej dołączyła, druga w rodzinie absolwentka Instytutu św. Elżbiety w Petersburgu, Natalia Heckerówna. A. Aspis przez cały swój okres działalności dydaktycznej doskonaliła warsztat pracy poprzez kontynuowanie metod nauczania języków obcych wypracowanych przez Bogumiła Aspisa, od 1884 roku jej męża. Dom Aspisów zaczął promieniować na życie kulturalne miasta. jego bywalcami stali się nie tylko mieszkańcy Włocławka, ale również G. Zapolska, S.W. Noakowski i wiele innych wybitnych osób.

     Po śmierci Bogumiła w 1898 roku A. Aspis poświęciła się już całkowicie swojej szkole. Uczelnia mieściła najpierw w czynszowej kamienicy na rogu ulic Szerokiej i Żabiej, a później przy ulicy Kaliskiej. W okolicy szkoły nie było , niestety, nigdy boiska, ogrodu ani placu na rekreację . Nie ucierpiało na tym jednak sportowe wychowanie uczennic. Codzienne spacery na most, bulawary, czy do parku należały do programu dnia. "Aspisanki" aktywnie uczestniczyły w życiu sportowym miasta. Należały do sekcji wioślarskiej Włocławskiego Towarzystwa Wioślarskiego i często brały udział w międzyszkolnych zawodach sportowych. Dla potrzeb szkoły wybudowana została sala gimnastyczna, co było nowością jak na ówczesne czasy. Biednym uczennicom A. Aspis udzielała dużych ulg, a np. córki powstańców lub sieroty po nich uczyły się bezpłatnie. Uczyła też życia społecznego, wrażliwości na ludzką biedę, wielkiego taktu w okazywaniu pomocy, o czym wspomina mi polska pisarka Maria Kuncewiczowa, jedna z byłych uczennic tej szkoły. Angażując do pracy ofiarnych i odpowiednio przygotowanych prefektów, kształtowała życie religijne swoich uczennic. Przyjmowała do szkoły uczennice innych wyznań, np. mojżeszowego, protestanckiego, co na ówczesne czasynie zawsze było dobrze widziane. Działała na rzecz idei dziś określanej mianem ekumenizmu. Nowatorskim posunięciem A. Aspis było organizowanie w szkole zajęć rekreacyjnych dla chętnych dorosłych mieszkanek miasta i kursów dokształcających dla pomocnic domowych. Do filantropijnej działalności należało organizowanie występów teatralnych, z których dochód przeznaczony był zawsze na pomoc biednym. Umiłowanie literatury i zachęcanie do czytelnictwa ułatwiała posiadana przez szkołę biblioteka, która w 1910 roku obejmowała około 1000 dzieł. A. Aspis, poza organizowaniem zajęć pozalekcyjnych , działalność teatru, zajęcia sportowe i zabawy, powołała do życia samokształceniową organizację, stanowiącą zalążek przyszłego harcerstwa. Uczennice A. Aspis, w ramach tzw. ognisk oświatowych, opiekowały się zaniedbaną, biedną młodzieżą pozaszkolną. A. Aspis zmęczona trudną i odpowiedzialną pracą, zaczęła podupadać na zdrowiu, ale za żadną cenę nie chciała, aby odbiło się to na poziomie jej ukochanej szkoły. W 1918 roku pensja przekształciła się w 8-klasowe Gimnazjum Realne o profilu matematyczno — przyrodniczym, z pełnymi prawami szkoły państwowej, które prowadziła razem ze swą córką Władysławą. Taki profil gimnazjum podyktowały potrzeby miasta. Pierwsze 15 maturzystek opuściło nowo zreformowaną szkołę w 1920 roku Szkoła istniała do 1932 roku czyli działała łącznie 56 lat w jednych rękach i pod jednym kierownictwem. Narastający kryzys i bardzo ciężkie warunki finansowe spowodowały zamknięcie szkoły. Władysława Aspis objęła posadę dyrektorki Państwowego Gimnazjum w Łomży, dokąd zabrała ze sobą matkę.

     Aleksandra Aspis zmarła 19 IX 1933 roku w Łomży. Pochowana została we Włocławku i spoczywa obok męża w rodzinnym grobowcu.

     W 1884 roku wyszła za mąż za starszego od siebie o 15 lat poetę, literata i pedagoda Bogumiła Aspisa. Od 1880 roku był w jej szkole wykładowcą historii literatury i języków obcych . Jedyna córka Aspisów, Władysława ur. 1888 , kształciła się w zakresie nauk humanistycznych w Paryżu, gdzie uczyła się również malarstwa.