Jan Grzelak

        włocławinin, major Wojska Polskiego, żołnierz I Korpusu Polskiego w Rosji, uczestnik wojny 1919-1921 i kampanii wrześniowej 1939 roku.

     Urodził się 1 I 1892 roku we Włocławku jako syn Marcina i Józefy z Karwowskich. Był jedynakiem, ponieważ dwoje jego rodzeństwa zmarło we wczesnym dzieciństwie. Po ukończeniu szkoły elementarnej rozpoczął naukę we włocławskiej Szkole Handlowej obecnie Liceum Ziemi Kujawskiej. Równolegle z zajęciami szkolnymi zdobywał wiedzę w zawodzie drukarza, kształcąc się we włocławskiej firmie "Herman Neuman. Księgarnia, drukarnia i skład materiałów piśmienniczych". Pod koniec 1906 roku nawiązał za wiedzą ojca współpracę z konspiracyjnym Narodowym Związkiem Robotniczym. Był uczestnikiem tajnych spotkań oraz brał aktywny udział w przewożeniu z Warszawy do Włocławka nielegalnych druków i pism ulotnych. Współpracował także przy kolportażu do Lipna i Kowala. Z własnej inicjatywy przygotowywał plan wysadzenia w powietrze rosyjskiego magazynu prochu i amunicji, który znajdował się we Włocławku. Stojący w tym czasie na czele związku ks. Szczęsny Starkiewicz z wielkim trudem odwiódł go od tego zamiaru. Współpraca z Narodowym Związkiem Robotniczym trwała do późnej jesieni 1909 roku, kiedy to rosyjska policja wpadła na trop konspiratorów. Uciekając przed represjami, J. Grzelak był zmuszony przerwać naukę w VII klasie i wyjechać z Włocławka. Przy pomocy organizacji zamieszkał w Warszawie, gdzie kontynuował naukę zawodu drukarza. W dniu 4 IX 1910 roku w Urzędzie Starszych Zgromadzenia Drukarzy Warszawskich zdał egzamin uprawniający go do wykonywania zawodu zecera i został włączony w Poczet Towarzyszów Sztuki Drukarskiej.
     W połowie 1912 roku po odwiedzinach rodziców we Włocławku wyjechał do Kijowa, gdzie podjął pracę w polskim "Dzienniku Kijowskim", początkowo jako zecer, a później korektor. W 1914 roku zdał eksternistycznie maturę w prywatnym polskim gimnazjum, a od 1 I 1915 roku został słuchaczem na Wydziale Budowlanym Politechniki Kijowskiej. Już we wrześniu tego roku został powołany do armii rosyjskiej. W rok później ukończył szkołę podoficerską w Tyflisie obecnie Tbilisi i otrzymał awans na stopień kaprala. Po zdaniu matury państwowej 14 I 1917 roku w V Gimnazjum Męskim w Moskwie, został awansowany na stopień chorążego i postawiony do dyspozycji szefa sztabu Okręgu Wojskowego w Odessie.
     W październiku 1917 roku J. Grzelak wyjechał do Mińska na Białorusi, gdzie zgłosił sie do Związku Wojskowych Polaków w Rosji. Za jego pośrednictwem został skierowany do I Korpusu Polskiego generała Józefa Dowbór — Muśnickiego, z przydziałem na stanowisko zastępcy dowódcy kompanii karabinów maszynowych u 11 pułku strzelców ( 3 Dywizja Strzelców Polskich). Wkrótce  Wydział Oswiaty Związku Wojskowych Polaków w Rosji wytypował go na kierownika sekcji kulturalno — oświatowej w Wiażmie. Po objęciu tego stanowiska J. Grzelak rozpoczął energiczną akcję mającą na celu zintegrowanie środowiska polonijnego. Od lutego 1918 roku brał czynny udział  w walkach z bolszewikami. Szczególnym męstwem wykazał sie podczas osłaniania odwrotu macierzystej dywizji z jelni do Żłobina. W jego aktach personalnych jest wpisana opinia generała J. Dowbór — Muśnickiego, iż brał czynny udział w walce z bolszewikami o egzystencję Korpusu.
     Po rozbrojeniu przez Niemców oddziałów I Korpusu w maju 1918 roku został skierowany do Warszawy w szeregi Polskiej Siły Zbrojnej, do której jednak się nie zgłosił. W trakcie pobytu w Warszawie podjął pracę w jednej z miejscowych drukarni, a także nawiązał kontakty z Polską Organiacją Wojskową. W sierpniu 1918 roku ponownie wyjechał do Kijowa, gdzie w grudniu zdał zaległe egzaminy na politechnice. W styczniu 1919 roku powrócił do polski, a następnie w Łukowie wstąpił jako ochotnik w szeregi tworzącego się Wojska Polskiego. W marcu 1919 roku J. Grzelak został awansowany na stopień podporucznika służby stałej i skierowany na front jako zastępca dowódcy kompanii karabinów maszynowych. Po śmierci swego dowódcy, otrzymał w dniu 1 VI 1919 roku awans na stopień porucznika służby stałej w korpusie oficerów piechoty oraz dowództwa kompanii. 25 IX 1920 roku został ranny w trakcie operacji niemeńskiej. Po powrocie ze szpitala został przeniesiony ze służby liniowej do Łukowa, gdzie objął fukkcję adjutanta dowódcy miejscowego garnizonu.
     W 1921 roku przeszedł do służby w Powiatowej Komendzie Uzupełnień w Siedlcach na stanowisko kierownika II Referatu. W 1923 roku nostryfikował maturę, zdając dodatkowe egzaminy z fistorii i języka polskiego. W sierpniu 1933 roku, po ukończeniu kursu intendenckiego, został przeniesiony do 22 pp w Siedlcach, na stanowisko oficera gospodarczego. W maju 1934 roku przeniesiono go do 20 pułku ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego w rzeszowie, gdzie również pełnił funlkcję oficera gospodarczego. Kwatermistrz tego pułku, mjr Michał Ordyniec, pisał o nim w opinii z 1937 roku "Doskonały pracownik, bardzo obowiązkowy i i pilny. Pracowity, dokładny i skrupulatny. Uczciwy i sumienny. Solidny".
     Poza służbą wojskową był także zaangazowany w zycie lokalnej społeczności. W 1937 roku zalozył w Rzeszowie nieformalny klub kajakarski w ramach miejscowego Przysposobienia Wojskowego. Przy udziale pracowników filii Zakładów "Hipolit Cegielski" zbudował nad Wisłokiem barak z trzypietrowym stelażem dla kajaków będących własnością członków klubu. Zapewne zainteresowanie sportem wodnym pozostały mu po latach młodości spędzonych we Włocławku ( 1907 roku był członkiem Włocławskiego Towarzystwa Wioślarskiego). Przez długie lata, hobbystycznie, zajmował się także budową i udoskonaleniem odbiorników radiowych.
     W dniu 19 III 1938 roku J. Grzelak otrzymał awans na stopień kapitana słuzby stałej w korpusie oficerów intendentury. Po wybuchu wojny, w dniu 7 IX 1939 roku opuścił Rzeszów wraz z ostatnim szwadronem macierzystego pułku, realizujac rozkaz dotarcia do punktu zbornego w Brodach. Po 17 IX tego roku został w niewyjaśnionych okolicznościach wziety do niewoli przez oddziały armii sowieckiej i osadzony w obozie jenieckim w Koxzielsku. Wiosna 1940 roku został zamordowany przez NKWD w katyniu. Jego nazwisko widnieje na liście wywózkowej NKWD z 1 IV 1940 roku pod numerem 69. W 2007 roku był awansowany pośmiertnie przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego do stopnia majora Wojska Polskiego.
     Major J. Grzelak był odznaczony Krzyżem Walecznych 28 IV 1922, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Niepodległości 1933, medalem pamiątkowym Za ojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości, brązowym medalem Za długoletnią służbę oraz francuskim medalem La Grande Guerre Pour la Civilisation 1914-1918.
     Jan Grzelak zawarł związek małżeński 9 X 1918 roku w katedrze pw. św. Andrzeja w Kijowie z Jadwigą Łońską ( w okresie I wojny światowej sanitariuszka Czerwonego Krzyża w rosyjskim szpitalu wojennym), z która miał syna Bogusława.
     Szereg pamiątek po mjr. Janie Grzelaku, obejmujacych dokumenty oraz fotografie i odznaczenia, trafiło w 2009 roku do ziorów Muzeum Historii Włocławka, przekkazanych w darze przez syna Bogusława mieszkającego w Gliwicach.