Home
Kronika dziejów miasta
GRÓD I POCZĄTKI MIASTA OK. 950 — 1256
OKOŁO 950
Przed rokiem 950, prawdopodobnie z chwilą objęcia władzy przez Mieszka I, powstaje gród włocławski. O jego narodzinach pisze szerzej Z.Arentowicz:
"Nim jeszcze kniezie polańscy poddali pod swą właść plemiona siedzące od Wisły poprzez Gopło aż po Wartę, w miejscu gdzie kręta Zgłowięda zebrane z całych Kujaw wody wlewa do Wisły, na wyrębie z pierwotnej puszczy, tuż przy brzegach wiślanych rozłożyło się było stare osiedle rybackie [...]
A gdy zaś utrwaliło się za Gopłem państwo panów Piastów na dobre, a wraz przywiodło do lepszego porządku życie ludzi tych okolic, osiedle nadwiślańskie już pod te czasy od jakiegoś Włodzisława Włodzisławiem nazwane, uzyskiwać poczęło na wzroście a znaczeniu [...]
I w taki sposób uczyniło się w onym Włodzisławiu znaczne targowisko. I osiedle rybaków gęsto od ludzi nawiedzane przeiznaczać się poczęło szybko w gród sławny, nad którym niebawem książe pieczę swoją rozpostarł.
W narożnym ostrowie między Zgłowiędą a Wisłą stanął zamek drewniany, ostrokołem otoczony, dobrze przysposobiony ku obronie. Zaś kasztelan w nim osadzony pobierał z prawa książęcego od osiadłych wokół zamku czyli na podgrodziu osadników, a też i od targowisko pożytkujących i od idących Wisłą a Zgłowiędą łodzi i korabi różne myta a powinności. A korabie tudzież inne sudna czy łodzie, wyrabiano w pobliskiej wsi książęcej, a kilkanaście stajan w dół wisły leżącej, która to wieś od niepamiętnych czasów wzięła nazwę Korabniki.
Rosło podgrodzie przybyszami z bliska i ze stron dalszych napełniające się, rósł i gród książęcy. A musiał Ci rosnąć szybko i w ludzi, i w budowie, i w dostatek skoro Bolesław Chrobry zgromadził tu z okolic i wyprowadzał stąd na wojnę 800 pancernych i 2000 tarczowników, gdy w tymże czasie z Poznania wychodziło 1300 pancernych i 4000 tarczników.
1000
Włocławek należy do znaczniejszych grodów książęcych. Ludność zamieszkująca widły rzek Wisły i Zgłowiączki jest nastawiona na produkcję rzemieślniczą, hodowlę, rybołówstwo i rolnictwo.
1003
Bolesław Chrobry powołuje do życia biskupstwo włocławskie z siedzibą w Kruszwicy.
1000-1025
W grodzie istnieje prawdopodobnie kościół pod wezwaniem Św. Jerzego, patrona rycerzy. Plan miasta z 1818 roku uwzględnia ulicę Jurską (od imienia Jerzy), stanowiącą wąskie przejście z ulicy Tumskiej na Cygankę do stojącego tam przypuszczalnie kościoła Św. Jerzego.
1065
Datuje się początki kościoła parafialnego Św. Jana Chrzciciela, pozostającego pod patronatem klasztoru benedyktynów w Mogilnie. Sylweta obecnego kościoła, murowanego, pochodzi z 1538 roku, zrekonstruowana nieco w roku 1580 .
1122-1124
Włocławek posiada katedrę, usytuowaną nad Wislą, drewnianą, przerobioną — według przypuszczeń z istniejącego wcześniej kościoła Św. Jerzego.
1123
Do Włocławka przenosi się z Kruszwicy siedzibę biskupstwa.
1185
Książę Leszek Bolesławowicz zrzeka się na rzecz biskupstwa i kapituły katedralnej części swych uprawnień, nadaje im dobra ziemskie i grunta miejskie, a także przyznaje prawo do ściągania danin z ludności miejskiej.
1207
W mieście działa szkoła katedralna, zwana też kujawską.
1222
Wybudowano dość okazałą katedrę w stylu romańskim na miejscu drewnianej (nad Wisłą), przy pałacu biskupim.
1230
Książe Konrad Mazowiecki podpisuje z biskupem Prus — Chrystianem, działającym w imieniu Krzyżaków układy i nadania terytorialne.
1242-1252
Na Szpetalu Dolnym mieszczą się kościół, szpital i klasztor cysterski pod wezwaniem Św. Gotarda. Cystersi opuszczają siedzibę nękani częstymi napadami Prusów. Pozostaje po nich kościół służący do początku XIX wieku jako kościół parafialny dla Szpetala Dolnego i Górnego.
1250-1255
Kazimierz I prowadzi z biskupem i kapitułą włocławską układy, mocą których książę kujawski uznaje ich prawo do grodu biskupiego, przekazując im równocześnie gród książęcy wraz z zamkiem, podgrodzie z targowiskiem i młynem. Odtąd ówczesny Włocław przestaje być grodem książęcym i siedzibą kasztelanii. Tę ostatnią przeniesiono do Brześcia Kujawskiego (1255 r.).
28 września 1250 roku legat papieski Anzelm Opiw potwierdza podrobione przez Krzyżaków dokumenty na imię Kazimierza mające jakoby książę Kujaw zrzekł się wszystkich ziem podbitych przez Krzyżaków.
1256
W sierpniu otrzymuje Włocławek lokację na podstawie magdeburskim.
1257
4 sierpnia odbyło się w mieście rokowania z zakonem krzyżackimo posiadłości ziemskie. Stronę polską reprezentują książęta z linii Piastów kujawskich — Kazimierz i Ziemowit.
1266
W przywileju wydanym przez Kazimierza znajduje się wzmianka o miejskich murach obronnych.
1277
Miasto posiada młyn Łęg. Między 1339 a 1577 roliem uruchomiono pięć dalszych: Rudy, Słodowo, Lisek, Świech, Poraza.
1292-1293
Władysław Łokietek próbuje urządzić na nowo rezydencjękasztelanii.Przecław, przewidziany na stanowisko kasztelan, zmuszony był jednak, wobecoporu biskupa włocławskiego, osiąść w Brześciu Kujawskim, gdzie zresztą siedziba władzy administracyjnej powiatu pozostaje przez czas dłuższy (1255-1836).
1295
Toczono obrady w sprawie majątków Braci Dobrzyńskich (tzw. Kawalerów).
1301
W mieście urzęduje notariusz, pisarz miejski (notarius civitatis).
1311
Król Władysław Łokietek uczestniczy we włocławskim zjeździe z udziałem wielkiego mistrza krzyżackiego Karola z Trewiru. W czasie obrad rozstrzygano sporne sprawy własności niektórych ziem (m.in. z okolic Golubia).
1314
Pod Włocławkiem zajmują Polacy grasujący po Wiśle statek lrzyżacki i odbierają wrogom zdobyty na Mazowszu łup.
1327
Władysław Łokietek podpisuje, z Krzyżakami krótkotrwały rozejm, poprzedzający kilkuletnie zmagania z Zakonem (1327-1332).
1329-1332
Krzyżacy, będąc w stanie wojny z Polską, napadają kilkakrotnie na miasto i dokonują w nim spustoszeń. Spokój zagwarantują mieszkańcom zawarte w 1332 roku układy pokojowe między królem polskim a wielkim mistrzem krzyżackim.
1330
Wybudowany przez biskupa Micieja z Gołańczy kościół św. Witalisa spełnia rolę katedry. Wcześniejszą drewnianą palą Krzyżacy atakując miasto w 1329 roku. Świątynia pod wezwaniem św. Witalisa, najstarszy w mieście murowany zabytek architektoniczny, służy przez pewien czas alumnom seminarium duchownego (1569-1577). Przy niej też powstaje szpital dla starców i ubogich (1577-1865).
1337
Włocławek gości Kazimierza Wielkiego, króla Jana Czeskiego i reprezentanta Krzyżaków. Spotkanie ma charakter polityczny i ma zdecydować o losie Ziemi Chełmińskiej i Pomorza.
1339
Istnieje cegielnia zwana "starożytną" i łaźnia. Pracuje też cech rzeźników. Obszar miasta wynosi 705,6,ha.
1340
25 marca rozpoczęto budowę nowej katedry
Ludność miasta wynosi około 500 osób.
1393
25 marca przybywają do Włocławka Władysław Jagiełło i książę Witold. Ich bytność na terenie miasta nastąpi jeszcze w latach 1409, 1410, 1411.
1397
W czerwcu trwają pertraktacje na temat wykupu Ziemi Dobrzyńskiej. Uczestniczy w nich królowa Jadwiga i wielki mistrz krzyżacki Konrad von Jungingen.
1405
Układ w Raciążku, zawarty w roku 1404, dotyczący wykupu Ziemi Dobrzyńskiej i części Kujaw uwalnia miasto spod jarzma krzyżackiego.
1410
W lipcu po zwycięstwie pod Grunwaldem sprowadzono Władysławowi Jagielle przebywającemu w mieście trzystu jeńców krzyżackich.
1426
W podruży na Kujawy wizytuje miasto Władysław Jagiełło.
1430
Oojawia się wzmianka o dzielnicy kokoszka, wtedy już częściowo zabudowanej i zamieszkanej.
1431
16 sierpnia napadają na miasto wojska krzyżackie pod wodzą Pawła de Ruschdorfa wraz z żołnierzami wielkiego mistrza inflanckiego, burząc mury obronne.
1435
Miasto posiada zegar umieszczony na wieży katedralnej.
1452
3 listopada powstaje cech szewski
1464
10 października utworzono w grodzie włocławskim załogę obronną.
ok. 1490
Do Włocławka przyjeżdża 17-letni Mikołaj Kopernik, krótko przed podjęciem studiów krakowskich.
1520
14 czerwca Włocławek staje się siedzibą głównej komory celnej na Wiśle. Król Zygmunt Stary wydał w tej sprawie dekret, zobowiązujący wszystkie statki przewożące towary w dół i w górę rzeki do zatrzymywania się w miejscowej komorze.
W XVI wieku w okresie największego rozkwitu handlu, liczba zatrzymywanych tu statków dochodzi do dwóch tysięcy w ciągu roku.
1532
Król Zygmunt Stary uwalnia mieszczan od niektórych opłat celnych.
1534
Włocławek ma około 140 domów.
Inwentarz miasta wymienia cech garncarzy i rybaków. Istnieje też wtedy rynek miejski i ul. Piekarska.
1537-1576
Przez komorę celną przewożono rocznie około 1500 sentów drobnego drzewa, około 30 kop drzewa grubego, około 150 sentów cisu, około 200 łasztów smoły i 2500 łasztów popiołu.
1542
21 czerwca wznawia działalność cech krawców i wkrótce potem piekarzy (od roku 1544).
1544
Otwarto drugą łaźnię.
1547
Uruchamia się w mieście aptekę.
1552
We Włocławku przebywa król Zygmunt August
1553
W mieście działa ośmiu wytwórców oleju, wkrótce także dziesięciu kupców zbożowych, dwóch handlarzy win i dwóch aptekarzy.
1558
Miasto uzyskuje przywilej od króla Zygmunta Augusta, rozszerzający zakres ulg nadanych w roku 1532 przez króla Zygmunta Starego.
1565
Wojciech Canthelberg, zwany Kokoszką przeznacza 200 zł na koszty utrzymania i naprawy miejskich wodociągów.
1568
Odbyty 16 i 17 marca synod diecezjalny uchwala powołanie seminarium duchownego. Postanowienie zrealizowano 16 sierpnia 1569 roku.
1576
Wiosną przebywa w ieście Stefan Batory, uczestniczy w zjeździe senatorów i czyni przygotowania do wojny o pozyskanie Gdańska.
1577
7 stycznia powstaje dzielnica zwana Nowym Miastem (obecnie Plac Wolności).
Na własność miasta przechodzą wodociągi, będące dotąd w posiadaniu biskupów.
Wznawia działalność bractwo kurkowe.
Miasto dysponuje browarem.
1582
Powstaje [ierwsza instytucja finansowa. Kapitał bankowy wynosi 570 zł Pożyczki udziela się mieszczanom.
1583
Włocławek posiada 217 domów. Pastwą pożaru padną 64 domy.
1591
16 sierpnia biskup Hieronim Rozdrażewski upomina magistrat, by zdbał o wybudowanie ulic miasta i dróg publicznych.
1593
W mieście bawi Zygmunt III Waza.
1597
Biskup Rozdrażewski nakazuje magistratowi przywieźć 10 łodzi kamieni na wybrukowanie ulic. Polecenie stanowi karę za przekroczenie biskupiego zakazu z 1591 roku zabraniającego otwarcie karczmy z wyszynkiem i muzyką po zachodzie słońca.
1598
W mieście żyje 12 kupców posiadających 19 własnych statków i łodzi. Jest też w nim 245 domów, 5 młynów, 28 spichrzów (11 murowanych, 17 drewnianych). Nad porządkiem i bezpieczeństwem czuwa specjalna straż (tzw. dekurioni).
Na przełomie XVI — XVII w.
Działa szkoła parafialna.
W oparciu o nowy statut pracuje cech kuśnierzy.
1600-1639
Istnieje kościół p.w. Wszystkich Świętych, otoczony obszernym cmentarzemprzeznaczonym dla zmarłych na dżumę (morową zarazę).
Dwukrotny pożar (1613, 1620 r.) niszczy katedrę, kilkadziesiąt kamienic, dwie lub trzy bramy miejskie.
Reformaci budują w miejscu kościoła p.w. Wszystkich Swiętych klasztor i świątynię.
1644
17 października odbywa się konsekracja kościoła klasztornego zakonu reformatów.
1652
Z Włocławka do Warszawy przeniesiono komorę celną.
1657
29 czerwca miasto jest atakowane przez Szwedów. W walce ginie przeszło 70 mieszkańców. Kolejne napady następują w 1704 — 1705 roku oraz 1710 roku.
1660
13 maja zatrzymuje się we Włocławku król Jan Kazimierz. Dziesięć dni wcześniej zawarł w Oliwie pokój ze Szwedami.
1683
16 czerwca odbywa się proces przeciwko kilku mieszkańcom oskarżonym o nielegalny wyrób wódki.
1707
17 października zakon kozacki rabuje miasto. Podobne akty bezprawia wystąpią w latach konfederacji barskiej (1768-1772).
1716
5 lipca wznawia działalność cech piwowarów.
1775
Powstaje czteroklasowa szkoła. Jej żywot trwa do 1778 roku.
1787
Rozpoczyna działalność tzw. komisja dobrego porządku, powołana do kontroli finansów miejskich i wydawania przepisów dotyczących ustroju i administracji miasta. Sporządzony przez nią wykaz ulic Włocławka uwzględnia następujące: Rynek, Wójtowska, Tumska, Szyperska, Matebudy, Wiślana, Szeroka, Świętojańska, Rybacka, Szpichlerna, Łęgska, Browarska, Kowalska, Rybnicka, Stodolna, Cyganka, Żabia, Zapiecek, Piekarska, Królewiecka, Przedmiejska, Brzeska. Komisja ta znosi także dawniejsze podatki pobierane
przez cechy.
1790
Od 1 lutego do 25 maja przebywa we Włocławku Tadeusz Kościuszko, wypełniając zadania Komisji Wojskowej Obojga Narodów (zorganizowanej w 1788 roku).
1793
Włoclawek objęto granicą zaboru pruskiego. Rząd pruski przeprowadza konfiskatę dóbr biskupich, zwiększając obszar miasta.
1794
Włocławek staje się jednym z ważniejszych ośrodków powstania wielkopolskiego i na krótki przebieg czasu wyzwolony od Prusaków.
Po II rozbiorze Polski odwiedza Włocławek Fryderyk Wilhelm II król pruski.
Dionizy Mniewski - kasztelan kujawski zatapia przy ujściu zgłowiączki berlinki wiozące amunicję i broń dla wojsk pruskich, szturmujących Warszawę.
1802
Rudolf Mann zakłada fabrykę cykorii i jest w jej posiadaniu do 1806 roku.
1806-1814
Włocławek w granicach Księstwa Warszawskiego, związany administracyjnie z departamentem bydgoskim.
1813
Powstaje pierwszy wyodrębniony cmentarz przy obecnym Placu Zielonego Rynku. Całkowitej likwidacji ulega w 1927 roku zamieniony na skwer. Do początku XIX wieku we Włocławku nie było wyodrębnionego cmentarza, zmarłych chowano na cmentarzach przy kościołach Św.Jana, Św. Witalisa i przy klasztorze reformatów.
Wyznaczono ul. Żabią jako teren osiedlania się mieszkańców narodowości.
1814
Klasztor reformatów organizuje szkołę pięciooddziałową, którą 23 maja 1834 roku przemianowano na szkołę elementarną i podzielono na katolicką oraz ewangelicką.
1815
Włocławek w granicach Królestwa Kongresowego pod berłem carskim.
1816
Ferdynand Gotlib i Ludwik Wilhelm Bohm zakładają fabrykę cykorii. Jest ona jedyną tego typu rodzaju fabryką w Królestwie. Roczna produkcja wynosi 15 tysięcy pudów, tj.240 ton.
1817
5 czerwca odwiedza miasto sekretarz stanu Królestwa Kongresowego Julian Ursyn Niemcewicz. Wizytuje wtedy szkołę i w imieniu Dyrekcji Komisji Edukacyjnej wyraża uznanie za poziom nauczania.
1818
Wyznaczono ul. Żabią jako teren osiedlania się narodowości żydowskiej.
Następuje regulacja ulicy Tumskiej.
1819
27 lipca przybywa do Włocławka generał Józef Zajączek, od 1815 roku namiestnik Królestwa Polskiego.
W mieście istnieje 15 latarni z blachami odbijającymi światło (tzw. rewerberowych).
Pijarzy otwierają czteroklasową szkołe. W 1832 roku staje się ona szkołą świecką.
1820
8 października wchodzi w życie rozporządzenie namiestnika Królestwa Polskiego zobowiązujące właścicieli domów i placów do zakładania przy swych nieruchomościach chodników "asfaltowych"
1823
Działa cech rymarski
We Włocławku gości car Aleksander I
Przy dzisiejszej ul. Toruńskiej powstaje szpital.
1824
Na Zgłowiączce zbudowano drugi w dziejach miasta most.
Na terenie dzisiejszej ulicy Słowackiego (dawniej Ogrodowej) oraz przyległych placach powstaje pierwszy ogród publiczny. Uległ on likwidacji już po dziesięciu latach (1834).
1825
Vaedke zakłada pierwszą fabrykę mydła.
1831
5 października w czasie powstania listopadowego, z 24 tysięczną armią podciąga pod miasto gen. Rybiński i zamierza przeprawić się do Prus. Ostatecznie przekroczył granicę pod Brodnicą.
1832
Powołano czteroklasową szkołę obwodową. W 1845 roku nastąpi połączenie tej szkoły z przeniesioną z Lipna szkołą wydziałową działającą pod nazwą Włocławska Szkoła Realna; staje się potem 4 klasową szkołą Realną Handlową (1862 r.), a wkrótce od 1866 przemianowana na 7 klasowe Gimnazjum Realne.
Kazimierz Bojańczyk zakłada duży, nowoczesny browar.
1836
17 sierpnia przeniesiono siedzibę powiatu z Brześcia Kujawskiego do Włocławka.
1839
Trwa budowa drogi bitej Włocławek — Kowal — Lubień Kujawski — Krośniewice. Dzieje się to w ramach obowiązkowych świadczeń w postaci dniówek roboczych. W późniejszych latach dochodzi odcinek Włocławek — Służewo.
1841-1845
Zorganizowano drugi ogród publiczny w mieście pod nazwą ogród saski. W 1905 roku następuje zmniejszenie parku przez zbudowanie tam cerkwi, a w 1925 roku całkowita jego likwidacja.
1844-1846
Budują się bulwary nad Wisłą.
Działa "Stowarzyszenie Formierzy, Mularzy i Tokarzy", zapowiadające przyszły rozwój ruchu narodowego w Polsce.
1847
Założono resursę obywatelską pod nazwą "Concordia". Dysponuje ona zbiorem książek polskich (1000 pozycji).
Komisja Rządowa przyjmuje wykończone bulwary.
Obok fabryki Bohma buduje się studnię artezyjską.
1848
Powstaje resursa żydowska pod nazwą "Harmonia" podejmująca m.in. popularyzację książki.
Powiatowi włocławskiemu podporządkowane są trzy okręgi sądowe: brzeski, radziejowski i kowalski.
1850
Wilhelm Haahe zakłada pierwszą fabrykę maszyn rolniczych na Zazamczu (dzielnicy włączonej w granice miasta). W latach późniejszych zabudowano odlewnię.
W fabryce Bohma zainstalowano pierwszą w mieście maszynę parową.
Miasto posiada 30 latarń olejowych, 3 lampy na schodach Ratusza i jedna przed gmachem siedziby powiatu.
1853
Przy rogu ul. Tumskiej wybudowano dzwonnicę, która służy jako pomieszczenie dla największego dzwonu katedralnego zw. Hieronimem (poch. z w.XVII) na czas remontu wieży katedry (do 1887 r.).
Bernard i Jadwiga małżeństwo Lewanstamowie zakładają drugą fabrykę cykorii, która w roku 1890 przechodzi na własność H.Lipskiego, następnie zaś od 1909 roku jest w posiadaniu J.Grunlanda.
Miasto dysponuje statkiem parowym pod nazwą "Włocławek". W dwa lata później otwarto port żeglugi parowej na Wiśle.
1854
Zbudowano synagogę przy ul. Żabiej
1856
Izabela Zbiegniewska otwiera prywatny zakład wychowawczy. Pensja ulega likwidacji w 1876 roku.
Ukończono budowę mostu murowanego przez Zgłowiączkę, łączącego miasto z dzielnicą Zazamcze. 21 września 1914 roku most zburzony zostaje przez wojsko rosyjskie, a w dwa lata później na nowo odbudowany.
1858
Pożar niszczy ulicę Szpichlerną oraz kilkanaście wypełnionych zbożem spichlerzy.
1859
Trwa budowa drogi Włocławek — Brześć Kujawski.
1860
Magistrat przedstawia władzom rządowym projekt kanalizacji.
We Włocławku czynne są dwie apteki.
Wszystkie ulice i place miasta są zabrukowane.
Włocławek posiada 471 domów, 348 drewnianych i 123 murowanych w tym dwupiętrowych 6, jednopiętrowych 66, parterowych 51.
Henryk Neuman przenosi z Konina do Włocławka pierwszą w kraju fabrykę "instrumentów i aparatów fizycznych", w której produkowano manometry, termometry i przyrządy laboratoryjne.
W mieście działa 517 rzemieślników.
1862
Oddana zostaje do użytku linia kolejowa Warszawa — Włocławek — Toruń.
Powstaje most kolejowy na rzece Zgłowiączce. Zniszczeniu ulega 21 września 1914 roku, w krótce na nowo postawiony przez Niemców.
1863
17 grudnia rozstrzelano na polach przy dzisiejszej ul. Chopina pułkownika Stanisława Bechiego — Włocha, uczestnika powstania styczniowego. Bechii ginie z okrzykiem "Niech żyje Polska".
Powstańcy z terenu Kujaw więzieni są w lochach kolegium oraz w spichrzu przy ulicy Łęgskiej.
Pojawiają się lampy oświetleniowe na słupach żelaznych, rozstawione przeważnie przy głównych ulicach praz przy Starym i Nowym Rynku. Gaszono je o godzinie 22.00
1864
Inżynier Urzyński projektuje most łyżwowy (zwodzony) na Wiśle. 25 października 1865 roku następuje jego otwarcie. Koszt budowy wynosi 152 324 rubli.
1866
17 maja urodził się Julian Marchlewski, wybitny działacz polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego. We Włocławku przebywa do około 1882 roku. Odtąd aż do śmierci, która nastąpi w 1925 roku wybitny rewolucjonista, historyk, ekonomista, publicysta, współzałożyciel Związku Robotników Polskich i Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, przywódca niemieckiego Związku Spartakusa przebywa w ośrodkach odznaczających się dużym ożywieniem działalności proletariatu, przeważnie w Niemczech (z przerwami do 1918 roku). Po Rewolucji Październikowej przenosi się do Rosji Radzieckiej. Pełni tutaj z ramienia Komunistycznej Partii Robotniczej Polski kierownicze funkcje w Międzynarodówce Komunistycznej, a w 1920 roku staje na czele Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego w Białymstoku. Ostatnie dwa lata życia poświęca przede wszystkim Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom.
1868
Powstaje drukarnia Neumana i Tomaszewskiego. W dwa lata później działa także drukarnia K.Błędowskiego.
1870
W dawnym ogrodzie prywatnym przystąpiono do urządzenia dzisiejszego parku im. H.Sienkiewicza.
Zarządzenie władz carskich powoduje zamknięcie 14 browarów. W dalszym ciągu egzystują jedynie wytwórnie Bojańczyka i Brauna.
Rusza cegielnia parowa L.Bojańczyka.
1871
Biura magistrackie przeniesiono z ratusza (istniejącego do 1872 roku na Starym Rynku) do pomieszczeń zastępczych.
1872
Następuje wymiana dawnych drewnianych rur wodociągowych na żelazne i likwidacja studzien drewnianych. D użytku publicznego oddano studnię artezyjską.
1873
Uruchomiono fabrykę fajansu przy ulicy Żelaznej (dziś ulica Kościuszki).
1874
Powołano ochotniczą straż pożarną. W 1885 roku uhonorowano jej zasługi przekazaniem sztandaru uszytego i wyhaftowanego przez włocławianki.
1875
Zabudowa miasta obejmuje 836 domów, w tym 286 murowanych i 550 drewnianych. W 1882 roku liczba murowanych wzrasta do 410.
Powstaje kolejna drukarnia. Właścicielem jest M.Wałkowicz.
1876
Aleksandra Aspisowa otwiera czteroklasową żeńską pensję przy dzisiejszej ul. Kościuszki 5. Zakład stopniowo rozwija się ; w 1910 roku posiada 7 klas, a u progu niepodległości staje się 8 klasowym gimnazjum realnym o typie matematyczno — przyrodniczym. W czerwcu 1920 roku piętnaście maturzystek otrzymuje pierwsze w szkołach żeńskich Włocławka świadectwa dojrzałości. Szkołę zlikwidowano na przełomie 1930-1931 roku.
1878-1894
W szkole realnej uczy się przyszły wybitny architekt, historyk sztuki, malarz Stanisław Witold Noakowski. W 1904 roku w czasie jednej z wizyt w mieście zaprojektuje dwa nagrobki biskupów Kazimierza Bereśniewicza i Henryka Kossowskiego. Wykonane w czerwonym węgierskim marmurze ustawione są we włocławskiej katedrze.
Powstają kolejne zakłady wytwórcze L.Bauera przeznaczony do rektyfikacji spirytusu (1878), huta szkła "Helena" (1878), druga fabryka fajansu (1880), wytwórnia kamieni młyńskich J.Lewińskiego (1880), pierwsza fabryka przetworów smołowych (1880), fabryka maszyn rolniczych i odlewni żelaza H. Muhsama (1883).
1882
Zbudowano kościół ewangelicki.
1886
Zawiązuje się Towarzystwo Wioślarskie. Honorowym jego członkiem jest H.Sienkiewicz. W następnym roku urządza ono regaty wioślarskie na Wiśle.
1888
Rozpoczyna działalność towarzystwo śpiewacze "Lutnia".
1890-1900
Następuje intensywny wzrost ilości zakładów produkujących w tej liczbie znajdują się tartak Poznańskiego (1890), fabryka fajansu "Koramas" (1894), fabryka atramentu "Bengal" (1894), zakład celulozy (1895), pomorska fabryka lin, drutu i wyrobów z drutu K.Klauke`go (1895), fabryka farb i lakierów Kochanowicza i Bochnowskiego pod nazwą "Nobiles" (1887).
1894
Powołano do życia szkołę miejską o 3 klasach z kursem — sześcioletnim, przygotowującą tokarzy i stolarzy.
1897
Przy dzisiejszej ulicy Toruńskiej oddano do użytku rzeźnię miejską.
1898
Zorganizowana przez Masłowską pensję jest najpierw 6 klasową szkołą ogólnokształcącą, później 7 — klasową szkołą handlową dla dziewcząt. Likwidacji ulega na przełomie 1915 — 1916 roku.
1900
Przy ulicy Łęgskiej powstaje 7 — klasowa szkoła handlowa.
Podejmuje działalność Włocławskie Towarzystwo Wspomagania Biednych.
1904
1 maja odbywa się pierwsza wielka manifestacja proletariatu włocławskiego, dla uczczenia międzynarodowego święta klasy robotniczej. Na budynkach wielu zakładów powiewały czerwone sztandary.
Do Włocławka przyjeżdza H.Sienkiewicz w ramach akcji odczytowej na powodzian.
1905
Na początku marca ma miejsce strajk powszechny o podłożu politycznym i ekonomicznym.
7 grudnia strajk szkolny. W jego rezultacie wprowadzono polski język wykładowy do kilku szkół (handlowej przy ulicy Łęgskiej, handlowej żeńskiej i pensji Aspisowej).
Założono Ewangelicki Dom Miłosierdzia.
Na Nowym Rynku zbudowano cerkiew.Likwidacji ulega w 1925 roku.
1906
6 maja pojawia się zarządzenie władz carskich o wywozie bezrobotnych na Sybir w celu zapobieżenia rozruchom w mieście
Zwiększa się ilość zakładów pracy o dwie papiernie i fabrykę wyrobów smołowych L. Dystylera.
Przy fabryce Bohma powstaje pierwsza na terenie miasta spółdzielnia spożywców "Ogniwo".
1907
1 sierpnia bojówki PPS likwidują kapitana Mironowicza, naczelnika policji miejskiej, w wyniku zorganizowanego zamachu.
Dekretem Piusa X katedra otrzymuje nazwę bazyliki.
1908
Działalność społeczną podejmują Polskie Towarzystwo Krajoznawcze i Towarzystwo Wspomagania Biednych Żydów.
Uruchamia się fabrykę metalową i fabrykę pończoch.
Przy dzisiejszym placu Kopernika 11 czynne jest Liceum imienia Piusa X.
1909
W wyniku procesu przeciwko 32 członkom PPS z organizacji włocławskiej wydano 12 lipca wyrok skazujący 6 na karę śmierci, 18 na ciężkie roboty, 4 na wysiedlenie. Uniewinniono 12. Wśród skazanych na karę śmierci znaleźli się: F.Olejniczak, S.Kowalski, K.Borowski, W.Ulaszewski, W.Jasiński i A.Skupiewski.
14 marca otwarto Muzeum Kujawskie. Pierwszym cennym nabytkiem pozyskanym w roku uruchomienia była tzw. czara kujawska z XII wieku wyorana na polach pod Włocławkiem.
1910
Powstają konspiracyjne komórki dwóch rewolucyjnych partii klasy robotniczej: Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy i Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy.
27 listopada odbywa się zjazd straży pożarnej. Jego rezultatem było między innymi opracowanie ogólnej instrukcji pożarniczej.
1910-1913
W szkołach włocławskich powstają drużyny harcerskie. Celują uczniowie zakładów powstałych w 1898 i 1900 roku . W 1915 roku zorganizowano samodzielną drużynę rzemieślniczą imienia Tadeusza Kościuszki.
Usługi mieszkańców świadczy piętnaście cechów: kupców, murarzy, stolarzy, cieśli, zdunów, krawców, szewców, ślusarzy, kowali, piekarzy, rzeźników, siodlarzy, sztelmachów, bednarzy i koszykarzy. Służbę zdrowia tworzy: 12 lekarzy, 7 dentystów, 12 felczerów, 5 lekarzy weterynarii. Mają oni do dyspozycji szpital Św. Antoniego, ambulatorium miejskie, ambulatorium Towarzystwa Wspomagania Biednych Żydów i 5 aptek.
1914
1 sierpnia polska lewica wzywa rezerwistów, by nie stawiali się do oddziałów wojska carskiego.
2 sierpnia opuszczają miasto wojska carskie.
W okresie od sierpnia do listopada opiekę nad ludnością sprawuje Milicja Obywatelska, sprawy administracyjne załatwia Komitet Obywatelski złożony z Polaków.
10 listopada Włocławek zajmują Niemcy. W latach 1915 — 1918 tworzą siedzibę gubernii.
Zakłada się żydowski dom sierot i ochronkę dla dzieci im. Maurycego Szenfelda.
Na ulicach miasta pojawiają się pierwsze lampy elektryczne.
1915
W maju następuje otwarcie sklepu prowadzonego przez agendę SDKPiL i PPS-L "Robotnicze Stowarzyszenie Spożywców — Praca", którego klientelę stanowi uboga ludność miasta.
PPS i Narodowy Związek Robotniczy organizują Radę Narodową, późniejszy oddział Centralnego Komitetu Narodowego.
Do pracy produkcyjnej włączają się nowe zakłady: wytwórnia oklein i sklejek "Fornierka" oraz fabryka manometrów i termometrów I. Ciechurskiego.
1916
Z inicjatywy PPS-Lewicy oraz SDKPiL zorganizowano Klasowe Związki Zawodowe: Dozorców Domowych, Metalowców i Robotników Przemysłu Skórzanego.
15 czerwca uruchamia się pierwszą elektrownię miejską.
W lipcu z inicjatywy PPS-L w lokalu przy ulicy Kilińskiego 12 powstaje tzw. Klub imienia Tadeusza Rechniewskiego, w którym komuniści na bazie działalności kulturalno-oświatowej szerzą wśród robotników hasła rewolucyjne. Dużą aktywność w tym zakresie wykazują członkowie PPS-L, bracia Leon i Henryk Purmanowie.
1917-1918
W październiku szkolnictwo przechodzi pod zarząd polskiego Ministerstwa Oświecenia Publicznego. Inspektorem Szkolnym zostaje W.Gacki.
Powstają dalsze szkoły: gimnazjum gminy izraelickiek oraz komunalne koedukacyjne Seminarium Nauczycielskie.
Rozpoczynają działalność Związki Zawodowe Poligrafików i Klasowy Związek Robotników Rolnych. Aktywność tego ostatniego sprawia, że robotnicy rolni uzyskują ośmiogodzinny dzień pracy w folwarkach obszarniczych.
W końcowych latach niewoli politycznej wychodzą line czasopisma. Do 1956 roku było ich 137.
1918
11 listopada miasto odzyskuje wolność. Pierwszym polskim prezydentem zostaje Jerzy Bojańczyk.
W listopadzie powstaje Rada Delegatów Robotniczych, która włączyła się do lewicowego nurtu we włocławskim ruchu robotniczym.
W grudniu ma miejsce zebranie w sali teatru "Polonia", podczas którego dochodzi do zjednoczenia SDKPiL i PPS-L . Powstaje Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (KPRP). Pierwsze komórki nowej partii działają w fabryce "Braci Szwarców".
1919
W pierwszym kwartale nowego roku wzrastają wśród mieszkańców nastroje niezadowolenia z sytuacji społecznej i politycznej. Ilustruje ten stan notatka w tygodniku "Przełom". "Pan starosta włocławski, Podwiński, 3 razy już apelował do rządu, donosząc mu, że Włocławek lada dzień może być opanowany przez komunistów i błagał o zaprowadzenie w nim stanu oblężenia. Kiedy przed paru dniami aresztowano komunistę Janowskiego, to kilkutysięczny tłum robotników zażądał jego uwolnienia i nie zważając na salwy karabinowe nie rozbiegł się i o mało nie rozbroił wojska.
Znowu 20 stycznia robotnicy włocławscy zażądali wypłaty "gotówki" strajkiem i kilkutysięczną demonstracją, której nikt i nic przeciwstawiać się nie mogło.
Po ogłoszeniu dekretu Piłsudskiego o święcie narodowym 10 lutego z powodu otwarcia sejmu, rada delegatów robotniczych postanowiła udziału w tej burżuazyjnej uroczystości nie brać, ogłosić natomiast strajk i urządzić manifestację robotniczą 11 lutego na znak protestu przeciw gwałtom burżuazji nad proletariatem. 10 lutego większość fabryk stanęła do roboty. Święto narodowe wypadło blado. Nie było żadnych pochodów. Za to nazajutrz, 11 lutego Włocławek przybrał niezwykły wygląd. Sklepy pozamykano. Fabryki stanęły. O godzinie 9.00 na Zielonym Rynku zebrał się z czerwonymi sztandarami pochód robotniczy. Stawiło się z górą 15 tysięcy ludzi. W pochodzie wzięli udział byli wojskowi, a także poborowi, którzy ruszyli ze swoimi sztandarami. Nawet miejska milicja przyłączyła się do pochodu i pomagała w utrzymaniu porządku. [...].
Pochód zakończył się o godzinie 13.00 i zostawił niezatarte wspomnienia uczestników i widzów. Takiego pochodu nie widział jeszcze Włocławek. Zademonstrował on siły i wpływów komunistów i i Rad Delegatów Robotniczych , gdzie w większości są już komuniści..."
Następuje intensywny rozwój organizacji społecznych. Założono między innymi Związek Inwalidów Wojennych, powstaje też pierwszy w Polsce Związek Zawodowy Pracowników Farmaceutycznych.
9 marca wybory do rady miejskiej.
1920
Klasa robotnicza Włocławka śledzi z niepokojem akcję podjętą przez wojska polskie przeciw rewolucyjnej Rosji. Rozpoczyna się ruch strajkowy. Starosta wydaje polecenie osadzenia w więzieniu 14 komunistów ( w tym: Władysława Lenca, Stanisława Majewskiego, Franciszka Olejniczaka i Stanisława Suskiego). Na wolność wychodzą oni w połowie sierpnia, gdy podejście pod Włocławek oddziałów Armii Czerwonej wywoła ogólną panikę w mieście i zmusi władze miejskie do zarządzenia ewakuacji.
W mieście czynnych jest 20 szkół podstawowych i kilka zakładów oświatowych typu zawodowego: Państwowa Szkoła Handlowa , Miejska Szkoła Zawodowa Dokształcająca, Państwowa Niższa Szkoła Techniczna. Stan szkół zwiększa się w rok później dzięki powstaniu Gimnazjum Państwowego Żeńskiego imieniem Marii Konopnickiej. Uruchomiono też przedszkole.
Życiu społecznemu w szkolnictwie nadaje ton stale rozwijające się drużyny harcerskie, najpierw (w roku 1919) działalność trzeciej włocławskiej drużyny im. Bohaterów 1863 roku przy Seminarium Nauczycielskim, później inspiracja Powiatowego Koła Przyjaciół Harcerstwa (od 1921 roku) oraz powstały w 1922 roku oddział włocławski harcerstwa polskiego z komendami chorągwi męskiej i żeńskiej.
1922
W ramach walki o podwyżkę płac strajkują robotnicy fabryki Fajansu.
Po nowopowstałych w latach 1920-1921 przedsiębiorstwach: cegielni miejskiej, garbarni A. Schmeidera i Spółki, fabryce skrzyń i opakowań postępuje dalszy ich rozwój; zawiązuje się spółka akcyjna mająca na celu produkcję nawozów fosforowych, zorganizowano też fabrykę i drutu "Clavus".
Rozpoczęto budowę kościoła pod wezwaniem Św. Stanisława przy dzisiejszej ulicy Wiejskiej.
1923
Komórki partyjne KPRP współuczestniczą w organizacji zbiórki na rzecz ofiar zbrojnej walki proletariatu krakowskiego z policją i wojskiem 6 listopada 1923. Uzyskano na ten cel 84 mil.marek.
Magistrat oddaje do dyspozycji władz oświatowych nowy gmach szkolny przy ulicy Łęgskiej 22.
Znajdą w nim pomieszczenie dwie szkoły podstawowe.
1924
Drugi prezydent R.P. Stanisław Wojciechowski gościem Włocławka. W czasie swego pobytu wręcza sztandar XIV pułkowi piechoty.
KPRP uczestniczy pod nazwą "Robotniczego Komitetu Wyborczego Rady Klasowych Związków Zawodowych we Włocławku" w pierwszym głosowaniu do rady Powiatowej Kasy Chorych.
We wrześniu odbywa się sześciodniowy proces wymierzony przeciw działaczom Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej (KZMP). Aresztowanym jeszcze w 1921 roku członkom KZMP wymierzono kary od półtora roku do 10 lat więzienia.
24 września działa drużyna piłkarska Robotniczego Klubu Sportowego "Kuźnia".
1925
W fabryce "Szwarca" i innych zakładach metalowych wybucha strajk powszechny.
1926
Na terenie miasta istnieje jedenaście komórek Komunistycznej Partii Polski (KPP). Jedną z nich powołano na przedmieściu Grzywno. W pierwszym kwartale rozpoczynają także pracę polityczną działacze PPS — lewicy.
Na liście nowych przedsiębiorstw figurują: fabryka mebli giętych "Polars" i wytwórnia cukierków.
1927
Miasto uzyskuje mocą rozporządzenia Rady Ministrów poszerzenie granic; z lewobrzeżnej strony Wisły dochodzą wsie: Papieżka, Łęg-majorat, Krzywe Błoto, Ruda, Zazamcze, część gruntów wsi Rybnica i Łę, osady młynarskie: Łęg, Papieżka, Kapitułka, Świech, Słodowo, folwark rządowy Łęg, folwark Lisek, osada czynszowa Krzywe Błota oraz część lasów państwowych; z prawobrzeżnej strony — wsie: Grodzie, Zofijka, Walewskie, Szpetal Dolny, Ignachowo, Suszyce i Szpetal Górny.
20 maja wmurowano akt erekcyjny pod budowę Okręgowej Elektrowni Miejskiej.
Utworzono Izbę Rzemieślniczą, której zasięg działania obejmuje 23 powiaty województwa warszawskiego (z wyłączeniem stolicy).
1928
Od 11 czerwca usługi dla mieszkańców świadczy Komunalna Kasa Oszczędności.
12 sierpnia składa miastu wizytę prezydent Ignacy Mościcki.
W październiku starosta powiatowy zawiesza działalność lewicowego klubu im. T.Rechniewskiego.
W fabryce "Fajansu" strajkuje załoga. W jego rezultacie pracownikom podwyższono płace o 8%.
12 kół fabrycznych PPS-lewicy zrzesza około 170 członków.
Rozpoczynają działalność: kolejne przedszkole, Jacht Klub Ligi Morskiej i Kolonialnej oraz Okręgowy Związek Młodzieży Wiejskiej.
1929
18 kwietnia utworzono autonomiczne przedsiębiorstwo "Kanalizacja i Wodociągi Miejskie".
Zawiązuje się spółka drogowa dla budowy drogi bitej do źródeł siarczanych "Wieniec".
1930
8 kwietnia występuje załoga "Celulozy" do dyrekcji z żądaniem przyjęcia do pracy 70 zwolnionych robotników.
1 maja policja atakuje trzytysięczną grupę manifestantów, używając gazów łzawiących i kolb karabinów.
W grudniu władze policyjne ograniczają działalność PPS-lewicy zamykając lokal przy ulicy Toruńskiej 24 i konfiskując akta partyjne.
Przy obecnej ul. Chopina oddano do użytku stadion miejski. Powołano też do życia bank spółdzielczy, szpital, Miejską Bibliotekę Publiczną, Kujawski Klub Wioślarski. Własną siedzibę usyskują Polskie Towarzystwo Krajoznawcze i Muzeum Kujawskie.
1931
Służbę zdrowia stanowi zespół złożony z 30 lekarzy, 17 dentystów, 8 felczerów, 3 lekarzy weterynarii, 38 akuszerek, dysponujący dwoma szpitalami, czterema ambulatoriami i dwoma zakładami terapii fizykalnej.
Robotnicy "Celulozy" domagają się włączenia premii do zarobków, przestrzegania 8 godzinnego dnia pracy i zniesienia tzw. tabeli kar.
1932
Z polecenia policji ulega likwidacji spółdzielnia "Praca". Zawieszenie jej działalności tłumaczy się rzekomym zadłużeniem w hurtowni "Społem". W rzeczywistości chodzi o ograniczenie wpływów elementów lewicowych na pracę instytucji.
Oddano do użytku most przy ulicy Kilińskiego. Jego budowę rozpoczęto jeszcze w 1926 roku.
1934
W lutym trwa w fabryce "Kaluke`go" dziesięciodniowy strajk zakończony podwyżką płac robotniczych.
1935
Z żądaniem poprawy warunków pracy i płacy przystępują robotnicy fabryki "Szwarca" do strajku okupacyjnego.
1936
W kwietniu na polecenie wojewody warszawskiego umieszczono czterech członków KPP w Berezie Kartuskiej; wśród skazanych są: A. Jachimowicz, J. Wajntraub, S. Włodarski i S. Kiliński.
W dniu pierwszomajowego święta część fabryk metalowych nie rozpoczyna pracy, w innych odbywają się masówki solidarnościowe.
1 lipca organizuje się strajk w fabryce "Fajansu".
Pięć dni później porzucają pracę robotnicy z zakładów "Klauke`go", "Szwarca", "Muhsama", młotowni Gajewskiego i odlewni "Wisła". Ustępstwami ze strony właściciela zakończy się jedynie pięciotygodniowy strajk w fabryce "Klauke`go".
18 lipca na przedmieściu "Krzywe Błoto" uruchomiono stację pomp.
20 lipca proklamowano strajk powszechny podczas robót publicznych przy budowie kanalizacji na ulicy Królewieckiej. Policja sanacyjna likwiduje opór 25 lipca. Inicjatorem postawiono w stan oskarżenia, wytaczając 27 robotnikom proces.
W przeszło, sześdziesięciotysięcznym mieście mieszka około 8 tysięcy rodzin, w których główny żywiciel pozbawiony jest pracy.
Miasto uzyskuje nowy gmach poczty przy ulicy Warszawskiej.
Członkowie KPP i KZMP uczestniczą w rozpędzaniu grup endeckich napadających na ludność żydowską.
1937
Następuje otwarcie tzw. żelaznego mostu.
1938
Włocławek dysponuje trzynastoma szkołami podstawowymi. W pierwszym dzisięcioleciu niepodległości jest ich ponad dwadzieścia.
Od 1 kwietnia miasto w granicach województwa pomorskiego.
POD OKUPACJĄ HITLEROWSKĄ 1939 — 1945
1939
14 września wkraczają Niemcy do Włocławka. Hans von Kramer obejmuje stanowisko nadburmistrza (Oberburgermeister). Funkcję jego adiutanta pełni Max Dunkhorst, mieszkaniec miasta z pochodzenia Niemiec.
23 września żołnierze Wehrmachtu rozstrzeliwuja podczas publicznej egzekucji 7 Żydów.
24 września hitlerowcy podpalają kilka budynków mieszkalnych, dwie synagogi i bożnicę, przerzucając odpowiedzialność na ludność pochodzenia żydowskiego.
W nocy z 25 na 26 września spędzono do więzienia, położonego przy dzisiejszej ul. Wojska Polskiego ponad tysiąc Żydów. Pozostałych, którzy przebywają na wolności, zmuszono do noszenia na plecach żółtych naszywek w kształcie trójkąta oraz chodzenia po jezdni.
18 października Niemcy dokonują pierwszych aresztowań w środowisku nauczycielskim. Do końca miesiąca około 400 pedagogów i księży wywieziono do obozu "Rudon II". Ogółem z Włocławka i powiatu włocławskiego wymordowano w czasie okupacji 217 nauczycieli.
Wśród 50 zakładników zamkniętych we włocławskim więzieniu znajduje się prezydent miasta W.Mystowski, zamordowany wkrótce przez okupanta.
Od października do grudnia wielu Żydów włocławskich wyjeżdża do Warszawy, Kutna i Żychlina. Część z nich emigruje do ZSRR. Tych którzy pozostali na miejscu, wysiedlono w ciągu grudnia do Ożarowa, Zamościa, Włoszczowej i Tarnowa.
Na początku grudnia okupanci pacyfikują dzielnicę Grzywno.
1940
W lutym wysiadla się 600 rodzin polskich z dzielnicy Rakutówek, tworząc tam getto dla 3000 Żydów. Wkrótce wywieziono ich do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.
10 marca hitlerowcy zorganizowali na terenie Włocławka obóz dla osadników niemieckich z krajów bałtyckich. W pierwszym rzucie sprowadzono 90 rodzin, które następnie zostały osadzone w polskich mieszkaniach i gospodarstwach na terenie miasta i powiatu. Prawowitych właścicieli wysiedlono uprzednio do Generalnego Gubernatorstwa.
Do 25 lipca osadzono w mieście i powiecie 880 Niemców sprowadzonych.
1941
Przez krótki czas wychodzi tajne pismo "Piorun"
W październiku aresztowaniami osób podejrzanych o działalność konspiracyjną objęto 160 obywateli polskich.
1942
W końcu kwietnia w obozie zagłady w Chełmnie n/Nerem hitlerowcy wymordowali transport Żydów z Włocławka.
W maju F.Olejniczak i P.Słotwińska powołują do życia komórkę Polskiej Partii Robotniczej (PPR) zrzeszającą około 100 członków. Utrzymuje ona kontakty z władzami nadrzędnymi w Łodzi (Komitet Okręgowy PPR), organizuje zbiórki pieniężne na fundusz walki z Niemcami, przeprowadza ćwiczenia bojowe, organizuje sabotaż we włocławskich zakładach pracy (m.in. w Linodrucie).
1943
20 kwietnia maja miejsce pierwsze aresztowania członków PPR. Ofiarami prześladowań padają także główni organizatorzy komórki włocławskiej F. Olejniczak i P. Słotwińska. Aresztowani w maju, giną wkrótce z rąk hitlerowców.
1944
W wyniku zorganizowanej akcji wysiedleńczej z miasta i powiatu wysiedlono przez cały okres okupacji 19362 mieszkańców.
1945
W pierwszych dniach stycznia w miarę zbliżania się ofensywy radzieckiej, rozpoczynają okupanci akcję likwidacyjną : wywożą tabor strażacki i urządzenia fabryki "Linodrut" i zakładają ładunki wybuchowe w elektrowni i w gmachu poczty, zamierzając zniszczyć obiekty. Szybki atak wojsk wyzwoleńczych udaremnił wykonanie zadani. Nie udało się również zrealizować planu wymordowania mieszkających we Włocławku mężczyzn w wieku od lat 14 wezwanych w drodze polecenia ustnego do stawienia się w parku miejskim.
W nocy z 19 na 20 stycznia hitlerowcy wysadzają most drogowy przez Wisłę. W tym czasie pojawia się na ulicy Toruńskiej pierwszy patrol radziecki.
W CZASACH POLSKI LUDOWEJ 1945 — 1969
1945
20 stycznia przeżywa Włocławek swój pierwszy dzień wolności. Natychmiast powołano jednostki organizacyjne władzy ludowej: Komitet Obywatelski i Radę Robotniczą, która w kilka dni później przekształciła się w Komitet Miejski Polskiej Partii Robotniczej.
21 stycznia komendaturę miasta obejmują Steklianin i Blinow.
22 stycznia wkracza do miasta jednostka 3 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego.
23 stycznia władzę cywilną przejmuje Tymczasowa Rada Narodowa.
24 stycznia odbywa się pierwsze po wojnie przedstawienie teatralne.
25 stycznia powstaje Tymczasowy Komitet Organizacyjny Polskiej Partii Socjalistycznej. 10 lutego wybrano Miejski Komitet Robotniczy PPS z Antonim Milewskim na czele.
28 stycznia przeprowadzono zebranie organizacyjne kupców włocławskich.
29 stycznia przybywa z Kutna pierwszy pociąg i odjeżdża w kierunku Aleksandrowa.
Rozpoczyna pracę Rejonowa Komenda Uzupełnień (RKU).
Organizuje się Inspektorat Państwowego Urzędu Repatriacyjnego.
30 stycznia gromadzą się robotnicy na wiecach pokojowych.
31 stycznia zbierają się nauczyciele w celu omówienia organizacji szkolnictwa.
W tym samym czasie trwa zebranie organizacyjne ZWM.
1 lutego Teatr Polski wystawia rewię pt. "Nareszcie", przygotowana pod kierunkiem ppor. Jana Prutkowskiego.
W ciągu lutego następuje otwarcie pierwszych sześciu szkół podstawowych, urzędu pocztowego, pierwszej świetlicy przy Kujawskich Zakładach Maszyn Rolniczych, przytułku dla starców, uruchamia się kolej wąskotorową do Brześcia Kujawskiego, zawiązuje się PCK, Komitety PPS i SD.
W kolejnych miesiącach przystępują do pracy: Powszechna Spółdzielnia Spożywców, gimnazjum Koedukacyjne, gimnazjum Mechaniczne, Spółdzielnia Pracy im. gen. Świerczewskiego, Bank Spółdzielczy, Spółdzielnia Pracy Przemysłowo-Budowlana "Przyszłość", Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Biblioteka Miejska, Zakład Lecznictwa Pracowniczego przy Kujawskich Zakładach Koncentratów Spożywczych i Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza.
Miejska Rada Narodowa ma w swoim składzie 38 radnych, w tym z ramienia PPR — 8, PPS — 8, SL — 2, SD — 6 i bezpartyjnych — 14.
13 października społeczeństwo funduje sztandar dla II Pomorskiej Brygady Artylerii Haubic. Podobna uroczystość ma miejsce 29 października, kiedy to Związek Walki Młodych w Warszawie w dowód wdzięczności za wyzwolenie stolicy wręcza sztandar I warszawskiemu Zmotoryzowanemu Pułkowi Pontonowo — Mostowemu. Z przemówieniem występuje gen. K. Świerczewski.
24 listopada odbywa się pogrzeb ekshumowanych 184 ofiar terroru hitlerowskiego.
1946
24 stycznia Miejska Rada Narodowa postanawia ufundować pomnik ku czci poległych w walce o Włocławek żołnierzy radzieckich i polskich. Decydowano też o zmianach ulic miasta; ustanowiono nazwy : ulica 20 Stycznia oraz ulicę Duboisa.
17 kwietnia rozpoczyna działalność Towarzystwo Przyjaźni Polsko- Radzieckiej.
Czerwcowe referendum uprawnia do głosowania 30.262 mieszkańców; na 27.354 głosujących ważnych kartek oddano 26.848.
Oddziały Milicji Obywatelskiej zorganizowane spośród 300 ochotników w 1945 roku wspiera od kwietnia 1946 roku ORMO.
1947
16 lutego ZWM otrzymuje własny sztandar.
1 września powstaje Liceum Chemiczne. Przy Kujawskich Zakładach Koncentratów Spożywczych uruchomiono 3-letnią Zasadniczą Szkołę Zawodową.
Decyzją wojewody pomorskiego z dnia 10 września prezydent miasta pełni także funkcję starosty grodzkiego.
26 października przybywa do Włocławka marszałek Polski Michał Rola Żymierski. W dniu MRN nadaje gościowi dyplom honorowego obywatela miasta.
1948
16 marca następuje otwarcie Muzeum Kujawskiego po przerwie czasu okupacji.
22 maja odsłonięto w gmachu PMRN tablicę pamiątkową ku czci zamordowanych przez hitlerowców byłych pracowników magistratu.
6 lipca odbywa się ogólnopolski zjazd geologów z udziałem Czechów.
W ciągu roku rozpoczyna działalność kilka zakładów usługowych: Powszechny Dom Towarowy, Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu oraz Spółdzielnia "Wspólna Praca".
W sierpmoi trwa proces przeciwko Z. Hesenmeyerowi, który zarządza w 1939 roku spalenie Grzywna i synagogi. Orzeczeniem sądowym skazany na karę śmierci.
Na Dolnym Szpetalu oddaje się do użytku z dniem 11 września nowy gmach szkoły podstawowej.
Wyniki prac laboratoryjnych prowadzonych pod kierunkiem inż. Z. Kina pozwalają na podjęcie produkcji waniliny z odpadów miejscowego zakładu celulozowo — papierniczego.
1949
Biblioteka Miejska otwiera w styczniu dwie filie (na Dolnym Szpetalu i przy ulicy Duboisa).
Od maja służba zdrowia dysponuje stacją pogotowia ratunkowego.
W drugiej połowie roku oiwstają : Odzieżowa Spółdzielnia Pracy im. Hanki Sawickiej, Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu Branży Budowlanej i Rzemiosł Pokrewnych oraz Spółdzielnia Pracy Mechaników.
1950
25 rocznicę śmierci J. Marchlewskiego czci Włocławek wmurowaniem tablicy pamiątkowej na domu przy ulicy Cyganka (dawniej Bojowników Proletariatu), w miejscu w którym wybitny rewolucjonista soędza lata dzieciństwa.
25 marca nadano też Zakładom Celulozowo — Papierniczym imię wlielkiego syna Włocławka.
41.200 mieszkańcom składa podpisy pod "Apelem Sztokholmskim" aprobując ruch obrońcom pokoju spotęgowany wybuchem wojny w Korei.
W fabryce manometrów i zakładach "Fajansu" uruchomiono ośrodki lecznictwa pracowniczego.
16 września zaczyna działać Towarzystwo Miłośników miasta Włocławka, później popularne pod nazwą Towarzystwo Miłośników Kultury.
1 listopada odsłonięte zostają dwa pomniki ku czci poległych żołnierzy Armii Czerwonej, Wojska Polskiego oraz funkcjonariuszy Bezpieczeństwa Publiczego i MO.
19 listopada odbywa się na placu 1 Maja manifestacja pokojowa z udziałem zagranicznych delegatów z Anglii, mongolii i Czechosłowacji na II Światowy Kongres Pokoju.
1951
21 kwietnia jest dniem zliwidowania analfabetyzmu w mieście.
Biblioteka otrzymuje kolejne punkty filialne (przy ulicy Chopina i 3 Maja).
Miasto dysponuje pierwszymi liniami MKS.
Od 1 października Włocławek staje się ośrodkiem kształcenia felczerów.
7 listopada odsłonięto Pomnik Wdzięczności, ufundowany przez społeczeństwo miasta i powiatu włocławskiego.
1952
Na początku roku uruchomiono ośridek lecznictwa pracowniczego przy Kujawskich Zakładach Maszyn Rolniczych, Miejską Stację Sanitarno — Epidemiologiczną oraz Przychodnię Rejonową przy ulicy Przedmiejskiej.
W kwietniu wystepuje po raz pierwszy zespół teatralny przy Oddziale ZNP wystawiając sztukę Bałuckiego pt. "Dom otwarty".
11 czerwca organizuje Uniwersytet Mikołaja Koernika w Toruniu sesję naukową poświęconą twórczości Awicenny, Leonarda da Vinci, W. Hugo i M. Gogola.
23 października uczestniczy w spotkaniu z mieszkańcami miasta Igor Newerly, autor "Pamiątki z Celulozy"
1954
1 maja zorganizowano oddział Ligi Ochrony Przyrody.
1 października tworzy się Spółdzielnię Pracy Przemysłu Ludowego i Artystycznego "Przyjaźń". Uzupełnia ona listę wcześniej powstałych instytucji usługowych : Spółdzielni Inwalidów im. J.Marchlewskiego, Spółdzielni Pracy Rybołóstwa Śródlądowego "Certa" (1950), Spółdzielni Pracy "Żwir" (1951).
1955
19 maja powstaje oddział Polskiego Towarzystwa Archeologicznego.
22 lipca pddano do użytku nowy gmach szkoły podstawowej przy ul. Kostki Napierstkiego (Papieżka). Z okazji święta lipcowego w 1950 roku przenosi się do nowych pomieszczeń Technikum Papiernicze (Bulwary Zjednoczonej Klasy Robotniczej).
24 października otwarto nową inwestycję : elewator zbożowy "Kujawiak"
W październiku dochodzi dalsza : internat dla młodzieży zamiejscowej przy ul. Sempołowskiej (Ogniowej).
Od 1 grudnia korzysta ludność z mostu na Zgłowiączce przy ul. Kilińskiego. W rok później (8 lipca ) powstaje nowy most na tej samej rzece przy ul. Wysokiej.
1956
10 lipca zorganizowano międzynarodowe zawody piłkarskie.
16 lipca powołuje się do życia oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego.
Na liście nowych przedsiębiorstw figurują : Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu Branża Metalowo — Drzewnej, Spółdzielnia Pracy Branży Odzieżowej, Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji oraz MHD a od roku następnego : Zarząd Zieleni Miejskiej, Spółdzielnia Ogrodniczo- Pszczelarska, Włocławskie Zakłady Włókiennicze Przemysłu Terenowego, Spółdzielnia Pracy Przemysłu Spożywczego "Odnowa", Kujawska Wytwórnia Termometrów , Spółdzielnia Pracy " Jutrzenka".
1957
W działalność społeczną włączają się liczne organizacje, stowarzyszenia i kluby : oddziały Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami, Związku Inwalidów Wojennych PRL, Towarzystwa Szkoły Świeckiej, Uniwersytet Powszechny TWP, Kluby Sportowe "Kujawiak", "Włcławianka", "Start" i włocławski Areoklub.
Włocławek gości uczestików III Międzynarodowych Igrzysk Młodzieży Wiejskiej z udziałem reprezentantów Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Romunii, Węgier, ZSRR i Polski. W tym czasie miasto dysponuje rozbudowanym stadionem KS "Kujawiak".
W gmachu przy ulicy Kopernika uruchomione zostaje II Liceum Ogólnokształcące. Szkolnictwo podstawowe korzysta z nowych pomieszczeń przy ulicy Dzierżyńskiego.
1958
Postępuje dalszy rozwój organizacji społecznych dzięki powstaniu TRZZ, oddziałów ZBOWiD, Związku Esperantystów i NOT oraz ogniska miejskiego TKKF. W rok później powstaje jeszcze oddział Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej.
Przy Wydziale Kultury PMRN działa Towarzystwo Miłośników Sceny.
18 lipca przekazano do użytku kąpielisko na jeziorze Czarnym, wykonane w czynie społecznym przy wydatnej pomocy miejscowej Jednostki Wojskowej. Wartość czynu wynosi 200.000 zł. Wśród innych inwestycji nieco później oddanych znajdujemy nowy gmach internatu Technikum Papierniczego, piekarnię mechaniczną PSS przy ulicy Kruszyńskiej oraz magistralę wodociągową wschodnią o długości 2700 metrów. Już w następnym roku dochodzą : magistrala wodociągowa północna 2850 metrów, gmach internatu przy ulicy Chmielnej, gmach szkoły podstawowej przy ulicy Starodębskiej, basen kąpielowy na Słodowie i nowe pomieszczenie biblioteczne (filialne).
1959
18 marca rozpoczęto produkcję waniliny na skalę przemysłową w oddziale produkcyjnym Kujawskich Zakładów Koncentratów Spożywczych.
W maju przybywa na spotkanie z aktywem polityczno — społecznym przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki. 31 grudnia wizytuje jeszcze budowę szpitala przy ulicy Wienieckiej.
Zakłady Celulozowo — Papiernicze organizują robotniczą spółdzielnię mieszkaniową "Celuloza".
28 czerwca przekazuje się do eksploatacji telewizyjną stację przekażnikową w Dobrzyniu zbudowaną czynem społecznym mieszkańców Włocławka.
19 lipca odbywają się międzynarodowe zawody kolarskie juniorów z udziałem drużyn Węgier, NRD i Polski.
1960
5 września uruchomiona zostaje przy ul. Leśnej szkoła podstawowa — pierwszy "Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego".
Miasto zatrudnia 21.418 osob. Ludność zamieszkuje 4.423 budynki o 35.338 izbach.
MKS ma do swej dyspozycji 47 autobusów. Przewozi nimi 9.916.300 pasażerów w ciągu roku.
15 grudnia oddano do eksploatacji kolektor o długości 3.678 metrów.
1961
Rozpoczynają działalność Włocławskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogólnego oraz Miejska Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych.
Na rzecz oświaty przekazano kolejno w ciągu roku: Szkołę Medyczną Pielęniarstwa Ogólnego (ul. Wieniecka), szkołe podstawową specjalną (ul. Nowomiejska), Zasadniczą Szkołę Rzemiosł Budowlanych (ul. Żytnia), pomieszczenie dla Technikum Ekonomicznego (ul. Bukowa) i Szkoły Muzycznej (ul. Toruńska).
2 czerwca odbywają się międzynarodowe zawody kolarskie na torze.
15 sierpnia powstaje oddział Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa.
1962
1 stycznia rozpoczyna się budowę stopnia wodnego na Wiśle.
1 września następuje inauguracja zajęć powołanego do życia Śtudium Nauczycielskiego (gmach przy ul. Łęgskiej 26).
W drugiej połowie roku przekazano przedszkole w nowozbudowanym budynku przy ul. Bukowej oraz zespół gmachów Zasadniczej Szkoły Zawodowej przy ul. Nowomiejskiej.
6 grudnia MRN zatwierdza plan perspektywicznego rozwokju miasta do 1980 roku.
17 grudnia zaczyna działalność oddział Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.
1963
15 lipca powołany zostaje Inspektorat Terenowego Budownictwa Rolniczego, obejmujący swym zasięgiem : włocławski, aleksandrowski, radziejowski, lipnowski i rypiński.
2 września uruchomiono Technikum Budowlane w budynku przy ulicy Warszawskiej 6
9 listopada następuje otwarcie szpitala przy ulicy Wienieckiej.
1964
8 stycznia Włocławek otrzymuje drugą szkołę — "Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego" przy ul. Janka Krasickiego.
20 stycznia zakłady wytwórcze "Społem" przenoszą się do nowych pomieszczeń produkcyjnych.
Aleksander Zawadzki przebywa w kwietniu na spotkaniu z aktywem polityczno — gospodarczym miasta.
Włocławek otzymuje dwa pomniki : 1 maja — pomnik Juliana Marchlewskiego, usytuowany na Starym Rynku, 14 czerwca — pomnik Stefana Żeromskiego, umieszczony przy ul. Bukowej.
31 grudnia wlączono do obszaru miasta teren leśny o powierzchni 41,3 ha z gromady Wieniec.
1975
1 czerwca Włocławek zostaje stolicą nowo utworzonego województwa. Pierwszym wojewodą został Paweł Majewski (do lipca 1977).
lipiec —
Otwarto Wojewódzki Dom Kultury (WDK) , mający swoją siedzibę przy ulicy Wojska Polskiego, spełniał ważna rolę w zaspakajaniu potrzeb kulturalnych Włocławka i województwa, organizacji życia kulturalnego mieszkańców.
Na bazie Powiatowej Biblioteki Publiczej i Miejskiej Biblioteki Publicznej została powołana Wojewódzka Bibioteka Publiczna.
sierpień -
Powołano Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej (MZKiD) Istniejące od 1909 roku Muzeum Kujawskie, decyzją z dnia 30 VIII 1975 roku przemianowane zostało na Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, otrzymując status Muzeum Okręgowego.
Przekazano do eksploatacji gazociąg Adamów — Włocławek
wrzesień —
Włocławskie Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących przekształcono w Centrum Kształcenia Ustawicznego. Na starcie tej placówki utworzono: liceum ogólnokształcące, technikum ekonomiczne, liceum ekonomiczne, średnie studium zawodowe oraz policealne studium ekonomiczne.
Zespół siatkarzy "Włocławii" awansował do ekstraklasy, w której grał do 1978 roku.
1976
styczeń
Z połączenia Szpitala Miejskiego nr.1 im. Heliodora Święcickiego przy ul. Toruńskiej 15 (obecnie Prymasa Wyszyńskiego) i jego filii przy ul. Stodólnej ze Szpitalem nr.2 im. Ziemi Kujawskiej powstał, przy ul. Wienieckiej 43, Wojewódzki Szpital Zespolony.
luty
Rozpoczęło działalność Dobrzyńsko — Kujawskie Towarzystwo Kulturalne (DKTK) Z chwilą powstania była to federacja towarzystw, w skład której z terenu miasta weszły Towarzystwo Miłośników Kultury i Włocławskie Towarzystwo Muzyczne.
kwiecień
Organizacja przez Wojewódzki Dom Kultury i Stowarzyszenie Polskiej Młodzieży Muzycznej "Jeunesses Musicales" pod patronatem Zarządu Szkół Artystycznych Ministerstwa Kultury i Sztuki cyklu koncertów pod nazwą "Włocławski Kwiecień Muzyczny". Była to impreza cykliczna o zasięgu ogólnopolskim. W latach 1976 — 18981 odbyło się sześć "Włocławskich Kwietni Muzycznych"
Włocławskie Towarzystwo Muzyczne (które powstało 6 stycznia tegoż roku) powołało do życia Włocławską Orkiestrę Kameralną.
wrzesień
Powstała Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia. Szkoła Muzyczna I stopnia istniała w mieście od 1947 roku (od 1994 roku Zespół Szkół Muzycznych).
1977
styczeń
1 stycznia ukazał się pierwszy numer "Włocławskiego Informatora Kulturalnego". Pismo, jako miesięcznik, pełniło rolę przewodnika po imprezach kulturalnych województwa oraz prezentowało osiągnięcia wybitnych twórców i historię regionu.
lipiec
W oparciu o Włocławski Klub Literacki i Ośrodek Korespondencyjny Klubu Młodych Pisarzy utworzono Włocławski Klub Literacki "Kujawy". Patronat nad tym objęło DKTK.
22 lipca Pierwsza wystawa w Biurze Wystaw Artystycznych — wystawa malarstwa Benona Liberadzkiego ze zbiorów BWA we Włocławku i Łodzi. Biuro Wystawa Artystycznych - Salon Sztuki Współczesnej, powołane do życia zarządzeniem wojewody 1 czerwca 1976 roku.
Została przekazana do eksploatacji kryta pływalnia "Delfin".
październik
10 października Akademia Techniczno — Rolnicza w Bydgoszczy, na podstawie umowy z 1976 roku otworzyła punkt konsultacyjny dla studentów studiów zaocznych.
listopad
Powstało Towarzystwo Bibliofilów im. Józefa Blizińskiego, jako oddział DKTK.
1978
styczeń
19 stycznia Otwarte zostało Wojewódzkie Muzeum Pożarnictwa w gmachu zabytkowej strażnicy przy ulicy Bohaterów Strajku1936 (obecnie Żabia)
marzec
Na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych Muzeum Ziemii Kujawskiej i Dobrzyńskiej zorganizowało wystawę fajansu w Instytucie Kultury Polskiej w Londynie. Po tej wystawie, cieszącej się dużym powodzeniem i pochlebnymi recenzjami, Muzeum na zlecenie Ministerstwa Kultury i Sztuki wystawiało fajans w Madrycie(1978), Leningradzie (1979), Salamance (1979), Budapeszcie (1984), Nowym Sadzie (1984), Sztokholmie (1988) i Mohylewie,(1988)
czerwiec
Pod hasłem Włocławek rok 2000 odbyła się konferencja naukowa, zorganizowana przez Radę Regionalną Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego i Koło Wojewódzkie Towarzystwa Urbanistów Polskich, poświęcona problemom przestrzennego rozwoju miasta.
sierpień
Odbyły się we Włocławku centralne dni turystyki, połączone z XIX Ogólnopolskim Zlotem Turystów na Kujawach.
Ukazał się pierwszy numer "Biuletynu Przewodnickiego" PTTK.
Przebudowa trasy E-16 w granicach miasta.
Likwidacja kolejki wąskotorowej wraz z dworcem.
październik
I Dni Teatru Powszechnego. Z inicjatywy DKTK nawiązano stałą współpracę z Teatrem Powszechnym w Warszawie, która trwała do 1986 roku. Na inaugurację Teatr Powszechny przygotował "Dom Bernardy Alba" Federico Garcii Lorki
Ukazał się pierwszy tom "Zapisek Kujawsko — Dobrzyńskich".
1979
styczeń
Obszar miasta zwiększył się do 84,8 km kwadratowych, m. in. przez włączenie w jego granice Michelina i Mielęcina.
luty
22 lutego Urodziła się 100- tysięczna mieszkanka Włocławka.
marzec
Działalność rozpoczęło Biuro Badań i Dokumentacji Zabytków, powołane 8 stycznia tegogoż roku. Opracowano, podjęty do realizacji w 1980 roku program rewaloryzacji Śródmieścia Włocławka.
kwiecień
Utworzono Gostyńsko — Włocławski Park Krajobrazowy.
czerwiec
Powstało na zjeździe w Ciechocinku Włocławskie Towarzystwo Naukowe (WTN) Powstanie WTN poprzedziły trwające dwa lata prace przygotowawcze zainicjowane przrz przewodniczącego WRN Edwarda Szymańskiego. Na zjeździe przyjęto "Uchwałę o powołaniu Włocławskiego Towarzystwa Naukowego" oraz uchwalono statut. Na pierwszego prezesa WTN wybrano prof. dr.hab. Antoniego Kotełkę (do 1982 r.). Od 1983 roku funkcję pełniki kolejno prof.dr hab. Zbigniew Gertych (do 1992), prof. dr hab. Stanisław |Leszek Bagdziński (do 1997 r.), prof. dr hab. med. Szymon Kubiak (od 1997 r. ) Sekretarzem generalnym przez cały okres pozostaje dr Stanisław Kunikowski.