19. Inne zakłady przemysłowe.
A. Drukarnie włocławskie
Najstarszą i pierwszą drukarnią w Włocławku była drukarnia Bucholtza, istniejąca tu przy ul. Łęgskiej 77 już w pierwszej połowie XIX wieku zaspakajała ona potrzeby mieszczan i władz miejskich. Po roku 1850 wkrótce drukarnia ta upadła.
W roku 1868 przy ulicy Nowej (3 maja) Nr 8 założył drukarnię Herman Neuman która od roku 1882 została rozszerzona a od roku 1924/5 istnieje przy ulicy Cygance pod zmienioną firmą "Neuman i Tomaszewski". Przy drukarni tej jest introligatornia i księgarnia.
Około roku 1870 przy ulicy Szerokiej (3 Maja) założył drukarnię Stefan Błędowski przekształconą od roku 1910 na firme "Bracia Piotrowscy", od roku 1918 jest wyłączną własnością Stefana Piotrowskiego, który w roku 1922 przeniósł ją do własnego nowego gmachu na rogu ulicy Przedmiejskiej i Brzeskiej.
W roku 1875 załozona została przy ulicy Szerokiej przez Markusa Wołkowicza drukarnia i introligatornia, która od roku 1926 istnieje pod firmą M.Wołkowicz i S-ka.
W roku 1907 założona została w Włocławku przez kapitułę katedralną i duchowieństwo diecezji Włocławskiej "Drukarnia Diecezjalna" wraz z "Księgarnią Powszechną" i introligratornią. Początkowo mieściła się w kurji prałackiej na rogu ulicy Tumskiej i Bednarskiej, a od roku 1909 mieści się we własnym gmachu przy ulicy Brzeskiej Nr. 4.
Pozatem w Włocławku jest jeszcze parę mniejszych drukarni: "Lassota", "Drukarnia Kujawska", "Grafikon", "Ekspress" i inne.
B. Fabryki maszyn, drutu, gwożdzi i odlewnie
W roku 1850 Wilhelm Haakezałożył na zazamczu fabrykę maszyn rolniczych, która przechodziła do rąk różnych właścicieli. W roku 1921 przeszła w ręce firmy "Amerykańska Spółka Akcyjna" (The American Engineczing Co. New Britain), której akcjonarjuszami byli wyłącznie Polacy, obywatele Stanów Zjednoczonych. Wreszcie od roku 1926 fabryka ta jest własnością Wojciecha i Zofji Podlasek.
W roku 1883 H.Muhsam założył w Włocławku Dom Rolniczy z fabryką maszyn i odlewnią żelaza. Fabryka ta produkuje: młockarnie, maneże, sieczkarnie, maszyny torfowe, maszyny dla suszarń i fabryk cykorji. W roku 1928 powstał oddział tej fabryki w Warszawie.
W roku 1886 Ignacy Kochanowicz założył w Włocławku przy ulicy Piekarskiej ręczny warsztat reparacyjny maszyn i narzędzi rolniczych, który w 1891 roku zamieniony został na Fabrykę Maszyn Rolniczych. Ignacy Kochanowicz, z pomieszczeniem w nowych zabudowaniach fabrycznych przy ulicy Stodólnej Nr 292, a od roku 1903 przy ulicy Litewskiej i Stodólnej. Od roku 1919 fabryka jest własnością firmy Kujawska Fabryka maszyn i Odlewnia, Spółka Akcyjna, której członkami są okoliczni ziemianie.
W roku 1895 Karol Klauke, obywatel Rzeszy Niemieckiej założył w Włocławku przedsiębiorstwo pod firmą "Fabryka wyrobów drucianychC.Klauke", którą w 1900 roku rozszerzono i nazwano "Włocławską Fabrykę Drutu C.Klauke", a w roku 1923 przekształcono ją na spółkę akcyjną.
W roku 1922 powstała w Włocławku fabryka gwożdzi i drutów "Clavis" własność Leon Bądżzdrów.
W ostatnich zaś latach założone zostały w Włocławku niewielkie odlewnie żelaza, przez Antoniego Gajewskiego i Jana Rachwała. Pozatem istnieje w Włocławku od roku 1908 fabryka "Włocławskie Młotownie Parowe" J. Szwarc spadkobiercy a w latach 1900 — 1925 istniała też "Włocławska fabryka lokomobil i młocarń parowych".
C. Fabryka instrumentów i aparatów fizycznych.
W roku 1860 Henryk Neuman przeniósł z Konina do Włocławka pierwszą fabrykę krajową instrumentów i aparatów fizycznych, założoną przez jego ojca Marcina Neumana. Od roku 1989 fabryka ta mieściła się we własnych zabudowaniach przy ulicy Kaliskiej. W roku 1885 odznaczona została nagrodą przemysłowo — rolniczą w Warszawie. Wyrabia: manometry, talpotasimetry, liczniki, ciągomierze, skorowskazy, wagi chemiczne, termografy, uzywane na okrętach i stacjach meteorologicznych jak również rozmaite przyrządy do kontroli technicznej: polarymetry, pirometry rtęciowo- szklane, wyrabiane dotychczas tylko w trzech fabrykach w Europie: Paryżu, Berlinie i Pradze Czeskiej. Fabryka miała zamówienia na te przedmioty nawet uniwersytetów zagranicznych, jak z Drezna, Kijowa oraz innych, a uczeni — profesorowie światowej sławy wyrażali się wielkim uznaniem o precyzyjność przyrządów wyrabianych przez tę fabrykę. W roku 1914 — 1918 fabryka była zamknięta przez Niemców, którzy obawiali się jej konkurencji na rynkach wschodniej Europy. Po wojnie fabryka znowu jest czynna.
W roku 1915 powstała we Włocławku druga podobna fabryka o mniejszym jednak zakresie, założona przy ulicy Stodólnej przez Ignacego Ciechurskiego byłego pracownika fabryki przyrządów fizycznych H.Neumana w Włocławku. Fabryka ta początkowo głównie naprawiała manometry dla okolicznych fabryk, częściowo tylko wyrabiała nowe przyrządy fizyczne a ostatnio zaczęła wyrabiać wakuumetry, manowakuumetry, termometry, pirometry szklane, rtęciowo-stalowe, grafitowe, talpotasimetry, ciągomierze, manometry itp.
D. Przemysł chemiczny
We Włocławku istnieją także następujące fabryki i zakłady przemysłu chemicznego.
1. Fabryka chemiczna "Bengal", założona w 1894 roku przez chemika z Quedlinburga Antoniego Gausepohla; ; początkowo wyrabiała tylko suche atramenty, a z czasem dopiero produkcja jej objęła wszelkie gatunki atramentów płynnych i suchych, tusze, kleje, masę walcową i hektograficzną, farby dla przemysłu włókienniczego itp.
2. Fabryka lakierów i farb Towarzystwo "Nobiles", Kochanowicz, Sachnowski, Co Spółka Akcyjna, założona w 1897 roku.
3. Labolatorium techniczno — chemiczne inżyniera Mirosława Górnikiewicza, założone w 1922 roku jako pierwsza w Polsce wytwórnia żywic syntetycznych (szellaku), głównie na potrzeby wojska, do ochrony przedmiotów metalowych i amunicji armatniej w czasie pokoju, pozatem labolatorium to wytwarza: politury, lakiery spirytusowe, mydła w płynach, zaprawy do podłóg, bejce meblarskie, laki oraz inne pokrewne artykuły.
w roku 1922 grono polskich przemysłowców na czele z Michałem Bojańczykiem zawiązało spółkę akcyjną pod firmą "Superfosfaty Kujawskie, Fabryka przetworów chemicznych i nawozów sztucznych. W ostatnich latach wskutek kryzysu gospodarczego fabryka ta przeszła na wlasność firmy "Dr. Roman May, chemiczna fabryka, towarzystwo akcyjne w Poznaniu", jako jej oddział w Włocławku. Odbiorcami jej są nietylko rolnicy okoliczni, ale i zagraniczne firmy z Rosji, Rumunii, Czechosłowacji i Węgier.
E. Różne zakłady przemysłowe
Na wagę zasługują nadto istniejące w Włocławku następujące zakłady przemysłowe:
1. Pierwsza Kujawska Garbarnia, założona w 1920 roku przez Jakóba Jabłonkę,
2. fabryka kafli i taśm, założona w 1917 roku pierwsza podówczas tego rodzaju fabryka na całą Rosję i Królestwo Polskie.
3. fabryka organów "DominikBiernacki", założona w połowie XIX wieku przez Hugona Biernackiegow Osieku n/Wisłą, przeniesiona następnie do Dobrzynia i wreszcie w 1914 roku do Włocławka.
4. fabryka mydła, założona w 1825 roku przez Karola Vaedtkego, a od roku 1890 przekształcona na firmę "A.Mirewicz".
5. fabryka mydła, założona w 1848 roku przez Wilhelma Vaedtkego, od roku 1914 własność Icka Herszteina.
6. "Kujawianka", fabryka mydła, założona w 1927 roku przez Braci Lubowskich.
7. fabryka przetworów smołowcowych, założona w 1883 roku przez Adolfa Iwańczyka, przekształcona w 1916 roku na firmę "S.Lux"
8. fabryka przetworów smołowcowych "Kocent i Goździewicz", założona w 1909 roku.
9. fabryka kamieni młyńskich, założona w 1880 roku przez Józefa Lewińskiego.
10. fabryka sztucznego marmuru "Lewinit", założona w 1925 roku przez Krupke`go i Perlicza.
11. szlifiernia luster "Lustropol", założona w 1927 roku przez Dawida Kaufmana.
12. fabryka tektur smołowcowych i wyrobów cementowych "D.Reich", założona w 1900 rokupod firmą "B.Golde".
13. włocławskie towarzystwo asfaltowe, przetwory chemiczne i fabryka tektur smołowcowych, założona w 1906 roku przez Ludwika Dystyliera.
14. fabryka wyrobów betonowych "L.Cohn", założona w 1910 roku.
15. przedsiębiorstwo budowlane "B.Silber", założone w 1903 roku .
16. przedsiębiorstwo budowlane, mechaniczna stolarnia i fabryka mebli "L.Hanuszkiewicz", założone w 1909 roku.
17. włocławska fabryka przetworów drzewnych "M.L.Opatowski", założona w 1913 roku.
18. przemysł drzewny "odbudowa" J.Zausznica, założony w 1916 roku.
19. przedsiębiorstwo budowlane "Popławskii Furstenwald", założone w 1918 roku.
20. parowa fabryka skrzyń "Ch. i J. Blumenthalowie", założone w 1920 roku.
21. wytwórnia mebli giętych i wyrobów drzewnych "Polars", założone w 1927 roku.
22. kilka tartaków parowych "Trak" Bracia Szymańscy, założone w 1924 roku, "Maurycy Poznański, założony w 1890 roku, "Budulec", założony w 1915 roku, "M.Żółty, założony w 1910 roku, "Kujawski tartak parowy", założony w 1923 roku.
23. miejska fabryka wyrobów cementowych (Miejski Park Budowlany), założony w ostatnich latach oraz inne zakłady.
F. Ogólny rzut oka na stan obecny przemysłu włocławskiego
Porównując stan obecny przemysłu włocławskiego z dawniejszym przedwojennym (do 1914 roku), dochodzimy do następujących wniosków.
W roku 1914 było zatrudnionych w przemyśle w Włocławku wszystkich 3354 robotników, w tem: w przemyśle spożywczym 436 robotników, metalowym 445, ceramicznym 798, chemicznym 186, papierniczym i graficznym 998, drzewnym 126, mineralnym 15, budowlanym (wykwalifikowanych robotników) 350, w roku zaś 1927 statystyka wykazuje zajętych w przemysle włocławskiem wszystkich robotników 4620 w tem zajętych było: w przemyśle spożywczym 608 , robotników, metalowym 524, ceramicznym 1072, chemicznym 210, papierniczym i graficznym 1672, drzewnym 113, mineralnym 44, budowlanym 240, oraz oraz w innych działach przemysłu 173.
W ostatnich latach fabryki włocławskie zatrudniały z górą 5000 robotników. Ogólnie przemysł włocławski powojenny jest lepiej rozwinięty od przedwojennego z wyjątkiem tylko dwóch działów, a mianowicie przemysłu drzewnego i budowlanego , w których zaznaczył się pewien zastój i cofnięcie się.
W roku 1930/31 zakładów pzemysłowych, wykupujących świadectwa przemysłowe, czyli mniejszych było w Włocławku około 600, zakładów zaś przemysłowych większych 150. Szczegółowa statystyka przemysłu włocławskiego z tegoż roku wykazuje w poszczególnych działach liczbę zakładów i robotników następującą: w przemyśledrzewnym 18 zakładów, 240 robotników, papierniczym- 3 zakłady, 890 robotników, chemicznym — 4 zakłady , 725 robotników, garbarskim i skórzanym 1 zakład 35 robotników, spożywczym, 20 zakładów, 520 robotników, maszynowym 19 zakładów, 485 robotników, oraz różnych 95 zakładów, 2240 robotników.
Wreszcie dowodem bujnego rozwoju przemysłu włocławskiego są także istniejące na miejscu liczne banki oraz instytucje kredytowe, a mianowicie: Bank Polski, Bank Handlowy, Bank Kujawski, Bank Gospodarstwa Krajowego, Bank Spółdzielczy, Bank Rzemieślników i Drobnych Kupców, Bank Handlowo — Przemysłowy, Komunalna Kasa Oszczędności m. Włocławkaw gmachu Magistratu, Komunalna Kasa Oszczędności pow. Włocławskiego w gmachu Starostwa, Pocztowa Kasa Oszczędności.