A. Pod zaborem pruskim (1793-1806)

     

     Ustrój Włocławka po rozbiorach przechodził różne okresy swych zmian i rozwoju. Zasadnicza jednak różnica pomiędzy ustrojem jego w czasach dawniejszych przedrozbiorowych a późniejszych porozbiorowych jest ta, że przedtem był miastem biskupiem, a od drugiego rozbioru utracił już ten swój charakter dawny i przeszedł na własność rządową, dekretem króla pruskiego.

     Po drugim rozbiorze Włocławek, znajdując się pod zaborem pruskim (1793-1896), administracyjnie wchodził w skład rejencji Bydgoskiej. W tym okresie czasu nie posiadał żadnego samorządu, ale całkowicie i niepodzielnie podlegał władzom państwowym pruskim i zarządowi biurokratycznemu.

 

B. Za Księstwa Warszawskiego (11806-1814)

      Za czasów Księstwa Warszawskiego (1806-184) częściowo przywrócony został Włocławkowi samorząd miejski, przez utworzenie na wzór francuski urzędu i rady municypalnej, ale o bardzo ograniczonym zakresie działalności. Ustrój ten miasta był czymś pośrednim między samorządem a biurokracją państwową.

 

C. W Królestwie Kongresowym (1814 — 1914)

 

     Po kongresie wiedeńskim (1814) Włocławek wszedł w granice Królestwa Polskiego i odtąd przez całe sto lat znajdował się pod zaborem rosyjskim. Ustrój miasta jakiś czas, do roku 1818, był taki sam jak za Księstwa Warszawskiego, z tym częściowym samorządem.

     W roku 1818 Włocławek traci tę resztę samorządu i zostaje całkowice poddany pod zależność od władz centralnych państwowych narazie polskich, a wkrótce rozyjskich, w miarę coraz większego ograniczenia swobód i zupełnego zniesienia Konstytucji Królestwa.

     Od roku 1819 na czele miasta stoi prezydent a nie burmistrz.

     Reformy Wielkopolskiego w 18 miasta w tem znaczeniu, że władze państwowe centalne (Królestwa Polskiego), które pełniły nadal całkowity zarząd i rozciągały nadzór nad miastem, przybierały sobie odtąd do pomocy w tym zarządzie doradcówmieszczan, tzw. ratmanów, ale bez prawa głosu decydującego, apowoływanych na zasadzie przepisów niektórych, mających w pewnym tylko stopniu zastąpić wybory.

     Taki ustrój miasta Włocławka przetrwał do wybuchu wojny światowej,t.j. do roku 1914.

 

D. W czasie wojny światowej 1914 — 1918

 

     Po wybuchu wojny i opuszczeniu miasta przez wojska i władze rosyjskie, od sierpnia do września 1914 roku czyli do okupacji niemieckiej, w Włocławku, podobnie jak w innych miastach Królestwa, rządy sprawowały tzw. Komitety Obywatelskie.

     Za czasów okupacji niemieckiej (1914 — 1918) we Włocławku była siedziba gubernatora wojennego, który rozciągał władzę i nad miastem, mianował prezydenta, zazwyczaj z pośród swoich urzędników, i powoływał radę miejską, początkowo z nominacji, a od roku 1916 z wyboru, na podstawie ordynacji wyborczej, ogłoszonej wtedy przez generała — gubernatora warszawskiego Beselera, opartej na zasadach kurjalnych, czyli że pewne z góry określone stany i zawody miały prawo wybrać swojego przedstawiciela do rady miejskiej.

     Na postawie powyższej ordynacji po raz pierwszy w roku 1917 została obrana nowa rada miejska, która jednak nie ziściła pokładanych w niej nadziei i nie dawala pełnego samorządu, bo krępowana była w swoim działaniu przez okupacyjne władze niemieckie.

 

E. W Polsce Odrodzonej

 

     Po rozbrojeniu Niemców dnia 11 listopada 1918 roku i uwolnieniu Włocławka z okupacji niemieckiej, chwilowo władze nad miastem pełniła Milicja Obywatelska i Rada Miejska, pozostała jeszcze z poprzednich czasów w niezmienionym składzie.

     Wreszcie dekretem Rządu już Odrodzonej Polski, z dnia 4 lutego 1919 roku o samorządzie miejskim, został przywrócony we wszystkich miastach, a więc także we Włocławku, samorząd miejski drogą wyborów pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, stosynkowych, tajnych i bezpośrednich.