Cyprian Adam Apanowicz
(1833 — 1920), ziemianin, działacz kulturalny, społeczny i krajoznawczy, kustosz Muzeum Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego we Włocławku.
Urodzi się 17 grudnia 1833 roku w Chrapach powiat zgierski, w ziemi łęczyckiej, w rodzinie ziemiańskiej h. Gozdawa wywodzącej się z Wołynia, gdzie jego pradziad Daniel był w I połowie XVIII właścicielem wsi Budki. Był synem Cypriana Mateusza Apanowicza, właściciela Czarchowa (w latach 1842 — 1854 także właściciela dóbr : Unisławice i Dąbrówka Połajewska w ówczesnym okręgu kowalskim, powiat włocławski, oraz dzierżawcy dóbr rządowych Baby w powiecie gostynińskim), i Heleny z domu Liber. Miał dwójkę starszego rodzeństwa: siostrę Klementynę (ur. 1826) z męża Cholewicką i brata Alojzego Jana (ur. 1830), dzierżawcę majątku Dąbrowice w powiecie włocławskim.
W Warszawie ukończył szkołę średnią i wyższe kursy rolnicze (stąd tytułowany inżynierem). Po ich ukończeniu pomagał ojcu w prowadzeniu majątku Dziankówek w gminie Lubień Kujawski, nabytego przez niego 17 stycznia 1855 roku od Florentyny z Sokołowskich Bielskiej, i był pełnomocnikiem ojca w sprawach urzędowych w Warszawie. Na początku lat 60 XIX wieku związał się z ugrupowaniem "białych", a po wybuchu powstania styczniowego wspierał je finansowo, ale przypuszczalnie nie brał czynnego udziału w walkach. 14 września 1866 roku kupił od ojca za sumę 19,5 tys. rbs, majątek Dziankóweko powierzchni około 204,5 ha), w którym osiadł na stałe. Specjalizował się w uprawie żyta (słabsze gleby) i hodowli bydła. W dworze zgromadził cenną bibliotekę, składającą się głównie z dzieł historycznych, dotyczących historii Kujaw i Polski. W 1870 roku został honorowym sędzią pokoju okręgu kowalskiego, a po reformie sądowej w 1876 roku sędzią gminnym w tym okręgu i pozostał na tym stanowisku przez 30 lat.
Na początku XX wieku zaprzyjaźnił się ze znanym działaczem krajoznawczym Aleksandrem Janowskim, twórcą Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, który odtąd stał się częstym gościem w Dziankówku. W 1907 roku przeprowadził się wraz z żona do Włocławka, powierzając prowadzenie majątku synowi Kazimierzowi i Marianowi. Dnia 8 kwietnia 1909 roku prawnie przekazał synowi Dziankówek w zamian za dożywotnią rentę.
Okres włocławski w jego życiu, obejmujący lata 1907 — 1914, to jednocześnie okres jego największej aktywności w działalności społecznej. Wkrótce po przeprowadzeniu się do miasta wszedł w skład zarządu szeregu organizacji i stowarzyszeń społecznych, kulturalnych oraz filantropijnych. Został m in. przewodniczącym diecezjalnego Związku Katolików i jego delegatem na zjazd w Warszawie (1908 — 1909), członkiem Rady Włocławskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu, Towarzystwa Wspierania Biednych i, przede wszystkim, członkiem założycielem (III 1908) Oddziału Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W poglądach politycznych zdecydowany zwolennik Narodowej Demokracji, przywiązał duże znaczenie do wykorzystania wszelkich możliwości legalnej działalności dla szerzenia i pogłębiania znajomości dziejów ojczystych oraz rozbudzania uczuć patriotycznych.
25 maja 1908 roku został dokooptowany do Zarządu Oddziału Kujawskiego PTK, w którym pozostał do sierpnia 1914 roku tj. do zawieszenia działalności PTK do do wybuchu I wojny światowe. Działał praktycznie we wszystkich sekcjach PTK, ale szczególnie dał się poznać jako nieustraszony animator i realizator wielu poczynań sekcji wycieczkowej i muzealnej oraz działalności naukowo — badawczej. W tej pierwszej był inicjatorem i współorganizatorem szeregu wycieczek krajoznawczych (także poza granice zaboru rosyjskiego, zwracając jednak przede wszystkim uwagę na poznanie okolic Włocławka, ich historii, zabytków, folkloru i przyrody). Organizował również wyprawy naukowo — badawcze, m.in. do Zgłowiączki, gdzie poszukiwano śladów średniowiecznych salin, do Lubrańca w celu udokumentowania istnienia kanału spławnego, który miał łączyć Zgłowiączkę z Wisłą, czy do Kowala, w którym starano się ustalić przypuszczalne miejsce urodzenia Kazimierza Wielkiego oraz zbadać odnalezione cenne dokumenty z historii Kowala (przywileje na jarmarki i zezwolenia na przewóz soli wydawane przez królów polskich czy rachunki i rejestry kosztów utrzymania wojsk francuskich przy przemarszu przez Kowal w 1812). Poczynił wiele starań i wysiłków w celu zabezpieczenia tych dokumentów, ale na skutek stanowiska ówczesnych władz miasta zakończyły się one niepowodzeniem. Brak efektów części podjętych badań przez PTK spowodował, że współorganizował dla jego członków specjalne kursy z historii, archeologii, etnografii i sztuki, mając przygotować do racjonalnego prowadzenia badań naukowych. Wyniki tych badań oraz zebrane przez członków towarzystwa materiały Apanowicz opracował i opublikował w kilku pracach popularnonaukowych: Zarys geograficzno — historyczny okolic Chodcza (Włocławek 1909). Brał udział w pracach przygotowawczych do otwarcia dnia 14 marca 1909 roku muzeum dla publiczności; on też spisał pierwszy inwentarz muzeum, zawierający 212 pozycji. Również od początku uczestniczył w zorganizowaniu w maju 1911 roku słynnej wystawy regionalnej artystyczno-etnograficznej i to na tę wystawę przygotował w/w "Ilustrowany przewodnik". W tym też roku został kustoszem Muzeum Kujawskiego i funkcję tę pełnił do sierpnia 1914 roku. Na tym stanowisku znacznie przyczynił się do powiększenia i wzbogacenia zbiorów o eksponaty , dokumenty, książki, które ofiarował muzeum. Jego autorstwa są liczne odezwy do mieszkańców regionu (głównie ziemian), stowarzyszeń, zakładów przemysłowych o wspieranie działalności PTK i Muzeum Kujawskiego oraz o składanie darów na rzecz muzeum.
Cyprian Adam Apanowicz żonaty był z Marią Teklą Domaradzką h. Jastrzębiec ( zm.27 stycznia 1916 w szpitalu w Kutnie), z która miał trzech synów: Cypriana Mariana (ur.1874), Romana Mariana (ur.1878), Kazimierza Mariana (ur.1881) i dwie córki: Helenę (najstarsza, ur. przed 1870) i Stefanię Marię (ur.ok. 1885).
Zmarł 14 stycznia 1920 w Dziankówku, a pochowany został w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Białotarsku.
Bogdan Ziółkowski Włocławski Słownik Bigraficzny WTN