Bogumił Aspis
Nauczyciel, publicysta, literat, animator życia kulturalnego we Włocławku w końcu XIX wieku.
Urodził się we wsi Tuszów pod Lublinem, był synem Jana, lingwisty i historyka, nauczyciela szkół średnich i Matyldy z domu Wierzynek. Studiował na uniwersytetach w Moskwie i Petersburgu, gdzie ukończył studia historyczno — filozoficzne, uzyskując stopień kandydata filologii. Po studiach pracował jako nauczyciel w gimnazjach w Radomiu, Kielcach , Suwałkach. Około 1864 roku zamieszkał w Warszawie, gdzie w dalszym ciągu wykonywał zawód nauczyciela, ucząc w gimnazjach rządowych: krótko też był wykładowcą teorii literatury w Praktycznej Szkole Dramatycznej E.Derynga. W latach 70. XIX wieku (a także i później, po wyjeździe z Warszawy) współpracował z wieloma czasopismami, na ich łamach drukował swoje liczne utwory poetyckie i beletrystyczne, teksty krytycznoliterackie, rozmaite artykuły. Najczęściej publikował w "Kurierze Warszawskim", "Tygodniku Ilustracyjnym", "Kurierze Codziennym" który, dzięki bogatemu ożenkowi, kupił i uczynił swoją trybuną publicystyczną. W 1880 roku po śmierci pierwszej żony, szykanowany przez policję i władze szkolne, opuścił Warszawę i zamieszkał we Włocławku, gdzie ożenił się po po raz drugi. Włocławski okres jego życia wypełniała w dalszym ciągu praca nauczycielska i twórczość literacka. Był nauczycielem w Szkole Realnej i w średniej szkole żeńskiej prowadzonej przez Aleksandrę Hecker (od 1884 roku — żonę); uczył kilku przedmiotów: literatury, historii, geografii, języków obcych (francuskiego i niemieckiego). W 1893 roku został profesorem uniwersytetu w Rydze, niedługo jednak powrócił na Kujawy, gdyż, ze względu na pogarszający się stan zdrowia, musiał z tego stanowiska zrezygnować. Należał do najoryginalniejszych postaci we Włocławku w końcu XIX stulecia i głównych animatorów życia kulturalnego w mieście. Prowadził razem z żoną dom otwarty, w ich saloniku spotykali się często włocławianie zainteresowani literaturą, malarstwem czy najnowszymi kierunkami w naukach pedagogicznych: mogli tu porozmawiać z gośćmi gospodarzy, wśród których bywali czołowi intelektualiści i artyści tamtej epoki m.in. Gabriela Zapolska, Aleksander Świętochowski, Stanisław Noakowski . Zapraszał też wielu cudzoziemców, których poznał w czasie swoich licznych podróży po Europie. Był osobą cenioną i szanowaną.
Dorobek literacki B.Aspisa jest obfity, obszerniejsze utwory wydał w formie książkowej, jednak większość jest rozproszona po czasopismach, co znacznie utrudnia dokładne ich skatalogowanie, tym bardziej opracowanie. Nie wszystkie też zostały wydane — te przepadły bezpowrotnie, gdyż rękopisy spłonęły w Bibliotece Krasińskich w czasie powstania warszawskiego. Uprawiał rozmaite formy pisarskie, najczęściej poematy filozoficzne, satyry prozą i wierszem, nowele, także dramaty historyczne, jednoaktowe, krotochwile, monodramy, szkice literackie, z poezji — sonety,. Jeszcze jako student napisał pierwszą część dłuższego poematu "Salvater" (1859), stylizowanego na Byrona i Słowackiego (Don Juan, Beniowski); dziełko to przyniosło mu spory rozgłos i podobno niemałe honorarium od wydawnictwa. Z utworów powstałych w okresie dojrzałej twórczości na uwagę zasługują "Sen odrodzenia" (1869), poemat filozoficzny będący apoteozą sztuki; "Dzwony" (1871), obszerny poemat prozą: "Sulamita" (1874) — orientalna tragedia liryczna, zawierająca erotyki wzorowane na biblijnej "Pieśni nad Pieśniami"; poemat żałobny "Na cmentarzu (1876), napisany po śmierci córki Katarzyny, w którym widoczny jest wpływ Trenów Kochanowskiego; poematy: "Na cześć Calderona" (1881, w dwusetną rocznicę śmierci hiszpańskiego dramaturga) i Niebieska sonata (1881) oraz inspirowany tematyką antyczną epizod dramatyczny "Dwie zdrady", dotyczący ostatnich lar republiki rzymskiej. Z utworów scenicznych sporą popularność zdobyła krotochwila "Adam i Ewa" (1884). Jako publicysta drukował m.in. w "Przeglądzie Tygodniowym" cykl felietonów "Grzechy Powszechne" (1874).
Piotr Chmielowski, jeden z członków krytyków XIX wieku, nazwał B.Apisa "poetą namiętnych wybuchów i uogólnień filozoficznych", wysoko ocenił jego "Niebieską sonatę, choć napisał też o nim, że próbując różnych form "osiągnął piękno szczegółów tylko". Kazimierz Czachowski nazwał go "eklektycznym epigonem poromantycznym", nie oszczędził mu jako poecie krytyki Julian Tuwim w Księdze wierszy polskich XIX wieku ("Myśl jego zawsze niewyraźna, poplątana, z trudem tylko możliwa do wyłuskania spośród bezładnie natłoczonych obrazów i chropawych na ogół rymów"). Obfity ilościowo i różnorodny tematycznie dorobek włocławskiego pisarza niełatwo ocenić, zwłaszcza gdy wiedza o jego twórczości jest wciąż niepełna. Jako literat sięgał do szeroko pojętej tradycji (antyk grecko-rzymski, Biblia, mity germańskie, Szekspir, Calderon de la Barca, Byron, Puszkin, którego utwory tłumaczył na język polski; z literatury polskiej — Kochanowski przede wszystkim romantycy), starał się ją połączyć z ideami epok sobie współczesnych - pozytywizmu, a następnie Młodej Polski. Niekiedy tradycja służyła mu, tak jak wielu artystom czasów niewoli, jako "maska", gdy ze względu na cenzurę o pewnych sprawach nie można było mówić wprost. Część jego wcześniejszych utworów można uznać za próbę pogodzenia romantyzmu ze światopoglądem pozytywistycznym, później utylitarna literatura pozytywistyczna staje mu się coraz bardziej obca, bliższe — postawa i sposób myślenia modernistów. Twórczość B.Aspisa, choć daleko od artystycznej doskonałości, jest zjawiskiem interesującym, wartym bliższego poznania.
Bogumił Aspis zmarł we Włocławku 23 maja 1898 roku. Podobno do ostatnich dni życia, mimo choroby, pracował. Spoczął na cmentarzu we włocławskim (ob.kwatera 54).
Był dwukrotnie żonaty. Pierwszy raz - z Kazimierą Mosch (dedykował jej "Sen odrodzenia); miał z nią córkę Katarzynę, która zmarła jako roczne dziecko. We Włocławku ożenił się po raz drugi, w 1884 roku - ze wspomnianą już Aleksandrą Hecker (1857 — 1933). Mieli córkę Władysławę (1888 — 1980), która kontynuowała dzieło swej matki, prowadząc w latach 1913 — 1931 znaną we Włocławku posesję.
Henryk Wasilewski Włocławski Słownik Biograficzny. WTN