Dwa miesiące wcześniej napisałem artykuł, w którym sporo

miejsca poświęciłem rodzinie Bojańczyków, znanych włocławskich

przedsiębiorców. Mieszkańcom

Włocławka najbardziej znana jest

postać Jerzego Zygmunta Bojań-

czyka. Między innymi jego imieniem nazwana jest jedna z ulic

w centrum miasta.

Mimo, że ukazało się już kilka publikacji naukowych o przedstawicielach tego rodu — większość mojego autorstwa — to jednak wciąż stosunkowo

m a ł o mó w i s i ę o p r z o d k a c h J . B o j a ń c z yka, a szczególnie o założycielu fortuny

tego rodu, bo przecież Bojańczykowie

to rodzina dziewiętnastowiecznych

fabrykantów, działaczy społecznych,

właścicieli dużych fabryk i wielu nieruchomości. Dodam, że była to jedna

z niewielu rodzin — przedstawicieli

burżuazji przemysłowej — pochodzenia polskiego. Zdecydowana większość

dużych fabryk, które funkcjonowały

w mieście przed 1914 r. należała do

fabrykantów pochodzenia żydowskiego i niemieckiego. Zresztą tak było

również w innych miastach polskich

pod zaborem rosyjskim.

W trakcie badań nad historią rodu

Bojańczyków oraz browaru, który

istniał przy ul. Łęgskiej udało mi

się ustalić, że twórcą dziewiętnastowiecznej fortuny Bojańczyków był

Kazimierz. Urodził się we Włocławku

w 1796 r. (ochrzczony został 3 marca

tego roku), jako jedno z kilkorga dzieci Franciszka Bojańczyka i jego żony

Marianny. Była to średniozamożna

rodzina rzemieślnicza. Ojciec Kazimierza był ślusarzem. On również

został rzemieślnikiem, a konkretnie

rzeźnikiem. Nie odziedziczył dużego majątku, nie miał kapitału, który

pozwoliłby mu rozpocząć działalność

gospodarczą na szerszą skalę. Mimo

to odniósł sukces. Jego kariera od rzemieślnika do fabrykanta i bogatego

obywatela miasta była bardzo podobna do karier wielu innych ówczesnych

przedstawicieli późniejszej burżuazji

przemysłowej Królestwa Polskiego.

Kazimierz był bardzo aktywny, pracowity, konsekwentny i bezwzględny

w działaniu. Nie rezygnując z rzemiosła poszerzał zakres swojej dzia-

łalności gospodarczej. Oprócz tego, że

produkował żywność to również nią

zaczął handlować. Już w drugim dziesięcioleciu XIX w. dzierżawił jedną

z jatek rzeźniczych. Ta działalność

w rozwijającym się demograficznie

mieście musiała przynosić spore dochody, gdyż już w 1819 r. stać go było

na kupienie domu ze stajenkom przy

ul. Szyperskiej. W 1825 r. otworzył

własny szynk „trunków krajowych”.

Produkcja i handel alkoholem w tamtych czasach również było zajęciem

bardzo dochodowym. Spore zyski

Kazimierzowi przynosiły także dzier-

żawy różnych podatków miejskich.

W czasach kiedy żył i działał władze

miejskie nie zatrudniały poborców

różnych opłat, tylko je wydzierżawia-

ły, a dzierżawca miał spore udziały

w zyskach. Podpisywano kontrakt,

na mocy którego dzierżawca zobowiązywał się do uzyskania w ciągu

roku określonych dochodów na rzecz

kasy miejskiej, natomiast potencjalnymi zyskami dzielono się z nim.

I t ak m.in. w l. 20. Kazimierz był dzier-

żawcą dochodu targowego i łopatkowego, w l. 30. wydzierżawiał jezioro

miejskie.

Innym źródłem sporych wpływów

finansowych było wydzierżawianie

nieruchomości, np. folwarków, gorzelni, szynków alkoholi i browaru, zarówno od miasta jak od osób prywatnych.

W 1833 r. wydzierżawił m.in. jeden

z browarów i to było pierwsze zetknię-

cie się Kazimierza z tą branżą. Dzier-

żawił też m.in. folwark Papieżka. Kolejnym ważnym źródłem dochodów

była lichwa. Kazimierz zarabiane

pieniądze pożyczał na procent i najczęściej pod zastaw hipoteczny nieruchomości. Nieraz było tak, że za długi

zajmował nieruchomość i do momentu

spłacenia pr zez d łużnik a poż yczonych

kwot czerpał też zyski np. z wynajmu

zajętych lokali. Kazimierz inwestował w nieruchomości, którymi często

również obracał. Wspomniany dom

przy ul. Szyperskiej sprzedał (w 1828

r.) i kupił sobie kamienicę przy Rynku

(obecnie Stary Rynek). Ponadto np.

w 1853 r. kupił osadę młyńską Słodowo, która składała się z 2 młynów

i gruntu. W tej osadzie zamieszkał

z rodziną. Był jej właścicielem krótko. Tuż przed śmiercią w 1855 r.

zdecydował się na jej zbycie, oczywiście za dużo większą kwotę niż

ją kupił. Transakcję sfinalizowała

jego druga żona.

Warto dodać, że udział w tworzeniu podstaw majątkowych fortuny

Bojańczyków miała też jego pierwsza

żona Marianna z domu Opoczyńska.

Marianna otrzymała od matki całość

materiału budowlanego z rozebranego domu i zabudowań gospodarczych

oraz wszystkie ruchomości domowe

i gotówkę w kwocie 30 talarów. Darowizna ta stała się przyczyną konfliktu rodzinnego. Otóż w zamian za to

Julianna, matka Marianny, zastrzegła

sobie prawo do dożywotniego użytkowania połowy nowego domu córki.

Nie podpisały jednak umowy. Marianna nie wywiązała się z obietnicy, nie

przyjęła matki, co stało się przyczyną jej wydziedziczenia przez matkę

w 1833 r.

W l. 30. Kazimierz stał się właścicielem także szeregu nieruchomości

przy ul. Łęgskiej. Ponadto w 1837 r.

kupił od Hindy Leszczyńskiej całość

materiału budowlanego z jej opustoszałej i spalonej gorzelni, która istniała

nad rzeką Zgłowiączką. Wspominam

o tym, gdyż przy zakupie Kazimierz

zobowiązał się do spożytkowania tych

materiałów do budowy obiektu o podobny charakterze. Na tej podstawie

można wnioskować, że wtedy planował już budowę browaru. Stąd moje

przypuszczenia, że pierwsze obiekty

browaru przy ul. Łęgskiej powstały

między 1837 a 1842 r., czyli nieco póź-

niej niż sugerowano w szeregu książek

o historii Włocławka. Nie prowadził

zakładu długo. W 1844 r. cały browar

„massiv murowany” wraz z nieruchomością przy ul. Łęgskiej 123 (póź-

niej 137) przekazał swojemu synowi

z pierwszego małżeństwa Rafałowi

(ur. w 1824 r.). Zobowiązał wtedy

Rafała do wypłacenia połowy kwoty

wartości majątku drugiemu synowi

Teofilowi po osiągnięciu przez niego

pełnoletności. Decyzja przekazania

najważniejszej części swojej fortuny

jednemu tylko synowi oraz dążenie

do zabezpieczenia finansowego dzieci głównie z pierwszego małżeństwa,

stały się po jego śmierci przyczyną

długotrwałego konfliktu rodzinnego.

Kazimierz zmarł 24 IX 1855 r.

w osadzie młyńskiej w Słodowie. Jak

już zasygnalizowałem był dwukrotnie

żonaty. Z pierwszą żoną Marianną

z Opoczyńskich (ok. 1794 — 22 V 1834

r.) m i a ł a ż d z ie w ię c io r o d z ie c i ( 7 s y nó w

i 2 córki). Marianna zmarła w 1834 r.

i pozostawiła go ze sporą gromadką

nieletnich dzieci (z dziewięciorga

w 1834 r żyło siedmioro). Nie dziwi

więc fakt, że już po 5 miesiącach od

jej śmierci ożenił się po raz drugi. Jego

wybranką została młodsza od niego

o 14 lat panna Katarzyna Gołębiewska. Z nią z kolei miał aż dziesięcioro dzieci (4 synów i 6 córek). Ostatnia córka Scholastyna urodziła się

w 1850 r., czyli w tym samym roku

co jego wnuk i syn Rafała — Wincenty

Albrecht Bojańczyk, późniejszy wła-

ściciel browaru, współzałożyciel włocławskiej ochotniczej straży ogniowej, z kolei ostatni syn Kazimierz

przyszedł na świat cztery miesiące po

śmierci ojca.

     Mieszkańcom Włocławka najbardziej znana jest postać Jerzego Zygmunta Bojań-czyka. Między innymi jego imieniem nazwana jest jedna z ulic w centrum miasta. 

     Mimo, że ukazało się już kilka publikacji naukowych o przedstawicielach tego rodu — większość mojego autorstwa — to jednak wciąż stosunkowo m a ł o mó w i s i ę o p r z o d k a c h J . B o j a ń c z yka, a szczególnie o założycielu fortuny tego rodu, bo przecież Bojańczykowie to rodzina dziewiętnastowiecznych fabrykantów, działaczy społecznych, właścicieli dużych fabryk i wielu nieruchomości. Dodam, że była to jedna z niewielu rodzin — przedstawicieli burżuazji przemysłowej — pochodzenia polskiego. Zdecydowana większość dużych fabryk, które funkcjonowały w mieście przed 1914 r. należała do fabrykantów pochodzenia żydowskiego i niemieckiego. Zresztą tak było również w innych miastach polskich pod zaborem rosyjskim.

     W trakcie badań nad historią rodu Bojańczyków oraz browaru, który istniał przy ul. Łęgskiej udało mi się ustalić, że twórcą dziewiętnastowiecznej fortuny Bojańczyków był Kazimierz. Urodził się we Włocławku w 1796 r. (ochrzczony został 3 marca tego roku), jako jedno z kilkorga dzieci Franciszka Bojańczyka i jego żony Marianny. Była to średniozamożna rodzina rzemieślnicza. Ojciec Kazimierza był ślusarzem. On również został rzemieślnikiem, a konkretnie rzeźnikiem. Nie odziedziczył dużego majątku, nie miał kapitału, który pozwoliłby mu rozpocząć działalność gospodarczą na szerszą skalę. Mimo to odniósł sukces. Jego kariera od rzemieślnika do fabrykanta i bogatego obywatela miasta była bardzo podobna do karier wielu innych ówczesnych przedstawicieli późniejszej burżuazji przemysłowej Królestwa Polskiego. 

     Kazimierz był bardzo aktywny, pracowity, konsekwentny i bezwzględny w działaniu. Nie rezygnując z rzemiosła poszerzał zakres swojej dzia-łalności gospodarczej. Oprócz tego, że produkował żywność to również nią zaczął handlować. Już w drugim dziesięcioleciu XIX w. dzierżawił jedną z jatek rzeźniczych. Ta działalność w rozwijającym się demograficznie mieście musiała przynosić spore dochody, gdyż już w 1819 r. stać go było na kupienie domu ze stajenkom przy ul. Szyperskiej. W 1825 r. otworzył własny szynk „trunków krajowych”. Produkcja i handel alkoholem w tamtych czasach również było zajęciem bardzo dochodowym. Spore zyski Kazimierzowi przynosiły także dzier-żawy różnych podatków miejskich. W czasach kiedy żył i działał władze miejskie nie zatrudniały poborców różnych opłat, tylko je wydzierżawia-ły, a dzierżawca miał spore udziały w zyskach. Podpisywano kontrakt, na mocy którego dzierżawca zobowiązywał się do uzyskania w ciągu roku określonych dochodów na rzecz kasy miejskiej, natomiast potencjalnymi zyskami dzielono się z nim. I t ak m.in. w l. 20. Kazimierz był dzier-żawcą dochodu targowego i łopatkowego, w l. 30. wydzierżawiał jezioro miejskie.

     Innym źródłem sporych wpływów finansowych było wydzierżawianie nieruchomości, np. folwarków, gorzelni, szynków alkoholi i browaru, zarówno od miasta jak od osób prywatnych. W 1833 r. wydzierżawił m.in. jeden z browarów i to było pierwsze zetknię-cie się Kazimierza z tą branżą. Dzier-żawił też m.in. folwark Papieżka. Kolejnym ważnym źródłem dochodów była lichwa. Kazimierz zarabiane pieniądze pożyczał na procent i najczęściej pod zastaw hipoteczny nieruchomości. Nieraz było tak, że za długi zajmował nieruchomość i do momentu spłacenia pr zez d łużnik a poż yczonych kwot czerpał też zyski np. z wynajmu zajętych lokali. Kazimierz inwestował w nieruchomości, którymi często również obracał. Wspomniany dom przy ul. Szyperskiej sprzedał (w 1828 r.) i kupił sobie kamienicę przy Rynku (obecnie Stary Rynek). Ponadto np. w 1853 r. kupił osadę młyńską Słodowo, która składała się z 2 młynów i gruntu. W tej osadzie zamieszkał z rodziną. Był jej właścicielem krótko. Tuż przed śmiercią w 1855 r. zdecydował się na jej zbycie, oczywiście za dużo większą kwotę niż ją kupił. Transakcję sfinalizowała jego druga żona.Warto dodać, że udział w tworzeniu podstaw majątkowych fortuny Bojańczyków miała też jego pierwsza żona Marianna z domu Opoczyńska. Marianna otrzymała od matki całość materiału budowlanego z rozebranego domu i zabudowań gospodarczych oraz wszystkie ruchomości domowe i gotówkę w kwocie 30 talarów. Darowizna ta stała się przyczyną konfliktu rodzinnego. Otóż w zamian za to Julianna, matka Marianny, zastrzegła sobie prawo do dożywotniego użytkowania połowy nowego domu córki. Nie podpisały jednak umowy. Marianna nie wywiązała się z obietnicy, nie przyjęła matki, co stało się przyczyną jej wydziedziczenia przez matkę w 1833 r.

     W l. 30. Kazimierz stał się właścicielem także szeregu nieruchomości przy ul. Łęgskiej. Ponadto w 1837 r. kupił od Hindy Leszczyńskiej całość materiału budowlanego z jej opustoszałej i spalonej gorzelni, która istniała nad rzeką Zgłowiączką. Wspominam o tym, gdyż przy zakupie Kazimierz zobowiązał się do spożytkowania tych materiałów do budowy obiektu o podobny charakterze. Na tej podstawie można wnioskować, że wtedy planował już budowę browaru. Stąd moje przypuszczenia, że pierwsze obiekty browaru przy ul. Łęgskiej powstały między 1837 a 1842 r., czyli nieco póź-niej niż sugerowano w szeregu książek o historii Włocławka. Nie prowadził zakładu długo. W 1844 r. cały browar „massiv murowany” wraz z nieruchomością przy ul. Łęgskiej 123 (póź-niej 137) przekazał swojemu synowi z pierwszego małżeństwa Rafałowi (ur. w 1824 r.). Zobowiązał wtedy Rafała do wypłacenia połowy kwoty wartości majątku drugiemu synowi Teofilowi po osiągnięciu przez niego pełnoletności. Decyzja przekazania najważniejszej części swojej fortuny jednemu tylko synowi oraz dążenie do zabezpieczenia finansowego dzieci głównie z pierwszego małżeństwa, stały się po jego śmierci przyczyną długotrwałego konfliktu rodzinnego.

    Kazimierz zmarł 24 IX 1855 r. w osadzie młyńskiej w Słodowie. Jak już zasygnalizowałem był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną Marianną z Opoczyńskich (ok. 1794 — 22 V 1834 r.) m i a ł a ż d z ie w ię c io r o d z ie c i ( 7 s y nó w i 2 córki). Marianna zmarła w 1834 r. i pozostawiła go ze sporą gromadką nieletnich dzieci (z dziewięciorga w 1834 r żyło siedmioro). Nie dziwi więc fakt, że już po 5 miesiącach od jej śmierci ożenił się po raz drugi. Jego wybranką została młodsza od niego o 14 lat panna Katarzyna Gołębiewska. Z nią z kolei miał aż dziesięcioro dzieci (4 synów i 6 córek). Ostatnia córka Scholastyna urodziła się w 1850 r., czyli w tym samym roku co jego wnuk i syn Rafała — Wincenty Albrecht Bojańczyk, późniejszy wła-ściciel browaru, współzałożyciel włocławskiej ochotniczej straży ogniowej, z kolei ostatni syn Kazimierz przyszedł na świat cztery miesiące po śmierci ojca.