W tym roku mija 91 lat „Cudu nad Wisłą”, czyli odparcia przez armię polską najazdu bolszewickiego. Waż-nym elementem tamtych wydarzeń były walki o Włocławek, które miały miejsce w dniach 16-19 VIII. Analizując ich przebieg nie mam wątpliwości, że obrona Włocławka także zakończyła się „cudem”. Brak rozpoznania wroga, opanowanie trudnej sytuacji, jaka zaistniała wtedy w mie-ście, bohaterska postawa obrońców oraz zwycięstwo wojska polskiego w walkach o stolicę, spowodowały, że Włocławek, mimo strat i zniszczeń, obronił się przed bolszewicką grabie-żą i gwałtem, obronił również stolicę przed tragiczną powtórką z historii. Wszystko to dzięki temu, że nie udało się bolszewikom zdobyć mostu. Warto to podkreślać w każdym momencie i przy każdej okazji gdyż nawet we współcześnie ukazujących się publikacjach spotyka się błędne informacje na ten temat. Mam tutaj na myśli m.in. książkę o historii Polski (z kolekcji Gazety Wyborczej), która ukazała się druk iem w 2007 r. W jednym z tomów serii znany profesor Tomasz Nałęcz stwierdził „Tuchaczewski powtarzał manewr Paskiewicza z 1831 r. i sforsowawszy Wisłę pod Płockiem i Włocławkiem szykował się do zaatakowania Warszawy od nie umocnionego zachodu. Czuł się zwycięzcą i zbagatelizował fakt, że linia frontu bardzo się wydłużyła, a pomiędzy…” (cytat z: Historia Polski, T. 11. Polska 1831-1939, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 339).

     Z powodu wagi tych wydarzeń od szeregu lat (po odbudowie pomnika), co roku włocławianie spotykają się na szpetalskim wzgórzu by uczcić pamięć pomordowanych tam obroń-ców miasta. Przez dziesiątki lat po 1945 r., ze zrozumiały względów, robiono to potajemnie, bez oficjalnych przemówień, bez udziału władz. Teraz jest inaczej. W 90-tą rocznicę we Włocławku najpierw 15 VIII organizowano uroczystości Święta Wojska Polskiego oraz 90. Rocznicy „Cudu nad Wisłą”, k t óre odbyły się w ra mach ogólnopolskich obchodów. Z kolei 19 VIII spotkano się pod Pomnikiem Obrońców Wisły 1920 r. W organizację tych obchodów zaangażowały się władze kościelne, miejskie oraz samorządu wojewódzkiego. Z uwagi na „okrągłość” rocznicy wydarzeń z sierpnia 1920 r. uważam, że warto napisać kilka słów jak Włocławianie pamiętali o nich w następnych latach po 1920 r.

     Już w 1920 r. powstał w mieście komitet ds. budowy pomnika w miejscu, gdzie zostali pochowani polegli obrońcy. Komitet, mimo, ze spotkał się z pomocą władz, życzliwością wielu ludzi, powoli, ale systematycznie gromadził na ten cel środki finansowe oraz materiały budowlane. Nie udało się jednak zbudować pomnika przed 1 i 2 rocznicą. W po-łowie 1921 r. zaczął działać Komitet Obchodów „Święta Wisły”, którym miał za zadanie zorganizowanie obchodów 1 rocznicy odparcia bolszewików. Z komitetem współpracowały władze miejskie. Obchody „Święta Wisły” odbyły się w dn. 12-15 VIII, a właściwie t ylko 15 VIII. W t ym dniudo kościoła parafialnego pw. św. Jana z Częstochowy przywieziono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. 12, a 14 VIII miało miejsce uroczyste Po obraz pojechała (specjalnym pociągiem) liczna delegacja. Wyjechano poświęcenie obrazu, i równie uroczyste przeniesienie go na stację kolejową w Częstochowie. Zasadnicze obchody święta odbyły się na bulwarach (wtedy ul. Bulwarnej), gdzie zgromadziły się liczne delegacje różnych stowarzyszeń obchodów, a także wojsko i mieszkańcy miasta. W tym samym czasie, po drugiej stronie rzeki, zgodnie z programem miała mieć miejsce msza święta, w czasie której planowano poświęcić  kamień węgielny „… pod pomnik dla naszych obrońców oraz świeżo odbudowanego mostu, …”. Wspomniany obraz Matki Boskiej Częstochowskiej uroczyście przeniesiono do kościoła św. Jana dopiero po południu 15 VIII. Po drodze z dworca kolejowego wybudowano 5 bram triumfalnych. W 1921 r. połączono obchodu rocznicy zwycięstwa z bolszewikami ze świętem kościelnym Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Zaskakujące jest to, że w 1 rocznicę, a więc jeszcze świeżo po zdarzeniach z 1920 r., uroczystości odbyły się 15 VIII, a nie np. 19, czyli w dzień kiedy tak naprawdę miasto dopiero było bezpieczne.

     W kolejnych la t a ch mie sz k a ńc y miasta również pamiętali o wydarzeniach z sierpnia 1920 r. W 1922 r. główne uroczystości też odbyły się 15 VIII. W ich zorganizowanie zaangażowały się władze miejskie, które zaapelowa-ły do organizacji społecznych, wojska, duchowieństwa i ludności o wzięcie w nich udziału. Wszystko zaczęło się wieczorem 14 VIII. Uczestnicy zgromadzili się na Placu Saskim, gdzie zaplanowano przyjęcie symbolicznego raportu, odsłuchanie hymnu państwowego i pochód ulicami miasta na ul. Bulwarną. Tam doszło do przeglądu wojska i ponownego odśpiewania hymnu. Główne uroczystości, jak już wspomniałem, odbyły się nazajutrz 15 VIII. Składały się z nabożeństwa, a potem defilady wojskowej. Po południu władze miejscowego garnizonu wojskowego zorganizowały szereg rozrywek dla mieszkańców Włocławka. W kolejnych latach obchody rocznicy „Cudu nad Wisłą” miały zbliżony charakter, z tą różnicą, że ich elementem stało się organizowanie marszów pod Pomnik Obrońców Wisły 1920 r., który uroczyście odsłonięty został dokładnie 1 X 1922 r. W 1924 r. główne obchody święta miały miejsce 15 VIII, natomiast marsz pod pomnik 17 VIII. Pod koniec lat 20. uroczystości były skromne. Nie łączono ich z 15 VIII. Na przykład w 1928 r. odbyły się one 27 VIII.

     Z uwagi na to, że niniejszy artykuł powstaje w 91. rocznicę „Cudu nad Wisłą”, myślę, że warto szerzej opisać obchody pierwszej „okrągłej” rocznicy, czyli uroczystości jakie miały miejsce w 1930 r. W tym roku władze państwowe postanowiły zorganizować wspólnie kilka rocznicy ważnych z historii Polski wydarzeń, czyli: Święta Odzyskania Niepodległości; 10-lecia zwycięstwa nad bolszewikami; i Setnej Rocznicy Powstania Listopadowego. Wszystkie miały odbyć się w listopadzie. Pracy było więc dużo, stąd we Włocławku powstał bardzo szeroki Komitet Obywatelski, który zajął się organizacją obchodów. Na czele komitetu stanął prezydent miasta Stefan Pachnowski. Do Komitetu weszli przedstawiciele miejscowych stowarzyszeń i organizacji społecznych, a także instytucji oświatowych, duchowieństwa, i lokalnych mediów. We Włocławku, pomimo, że podporządkowano się decyzjom państwowym o kumulacji rocznic i również zaplanowano kulminacje obchodów na listopad, to jednak nie zapomniano o sierpniu. Dnia 15 VIII 1930 r. odbyło się w mieście lokalne święto. Rozpoczęło się od uroczystego nabożeństwa w świątyniach wszystkich wyznań. Po tym złożono wieńce pod pomnikiem „Poległych w r. 1920 Obrońców Wisły”.

     W listopadzie 1930 r., zgodnie z planem, w mieście odbyły się główne obchody wymienionych trzech rocznic. Dodam, że w pierwotnym programie Komitet przew idy wał: uroczystości kościelne, wojskowe, odsłonięcie tablicy pamiątkowej na cześć mieszkańców miasta, którzy zginęli w „wojnach polsko — bolszewickich 1918-1920” oraz odsłonięcie „płaskorzeźby — medalionu na cześć Marszałka Piłsudskiego”. W programie znalazło się również złożenie kwiatów pod pomnikiem za Wisłą. Oficjalnym obchodom miało towarzyszyć mnóstwo imprez kulturalnych i rozrywkowych. Plany były ambitne, niestety nie wszystko udało się zrealizować. Kluczowym momentem obchodów stało się odsłonięcie tablicy poświęconej Józefowi Piłsudskiemu. Wydarzenie to zgromadziło wielu gości. Podczas uroczystego jej odsłonięcia prezydent miasta S. Pachnowski w swoim przemówieniu oddał hołd mieszkańcom Włocławka, którzy oddali życie w walkach z bolszewikami. Nie doszło do odsłonięcia poświę-conej im tablicy.

     Z powyższego tekstu wynika, że do 1930 r. Włocławianie zachowywali pamięć o wydarzeniach z sierpnia 1920 r. Okazywali szacunek dla ludzi, którzy wtedy oddali życie. W następnych latach również odbywały się uroczystości upamiętniające to co wydarzyło się w sierpniu 1920 r. Jednak z uwagi na ramy artykułu temat zakończę na 1930 r.