Osoby związane z Włocławkiem
Konstanty Waberski
Ksiądz, wychowanek, a potem profesor Seminarium Duchownego we Włocławku, członek kapituły katedralnej.
Urodził się 29 III 1845 roku w miejscowości Tumidaj w parafii Janiszew koło Turku (brak potwierdzenia w dokumentach). Do szkoły podstawowej uczęszczał w podkaliskim Stawiszynie, a w Trzemesznie. W latach 1857-1863 ukończył sześć klas gimnazjumfilologicznego. Jako osiemnasto letni młodzieniec, w 1863 roku wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. W dwa lata później został skierowany na studia do ówczesnej Akademii Duchownej w Warszawie. W 1867, po zamknięciu tej uczelni, kontynuował studia w Akademii Duchownej w Petersburgu. Ukończył ją w lipcu 1869 ze stopniem magistra teologii. W trakcie studiów w Petersburgu, 21 VII1868 roku otrzymał tamże święcenia kapłańskie od bp. Maksymiliana Staniewskiego, administratora archidiecezji mohylewskiej.
Po ukończeniu studiów przez ponad rok 10 VII 1869-9 XI 1870 pracował jako wikariusz w parafii Wieluń koło Zduńskiej Woli. Stamtąd 9 XI 1870 roku został powołany do pracy we wlocławskim seminarium duchownym, gdzie — wykazująć światły umysł i gruntowne wykształcenie , znajomość świata, ludzi nauk i języków — wykładał kolejno prawie wszystkie przedmioty. W tym jedenastoletnim okresie 9 XI 1870 — 21 V 1881 spełniał tam, nieraz jednocześnie różne funkcje. Obok wykładów w seminarium zajmował się od 1873 roku stroną administracyjną uczelni jako tzw. prokurator, a ponadto w latach 1873-1881 był obrońcą węzła małżeńskiego w konsystorzu generalnym włocławskim i nominalnym proboszczem parafii Radziejów & XI 1873 r.
Również i następny okres — dość odmienny od dotychczasowego, gdy chodzi o zakres zajęć — był czasem łączenia różnych funkcji. Po przeniesieniu 21 V 1881 roku do Piotrkowa Kujawskiego, podjął tam pracę jako etatowy nauczyciel religii w gimnazjum męskim (1881-1885), a następnie w miejscowej szkole handlowej (11 V 1885-1887). Oprócz tego był nominalnym proboszczem parafii Mikołajewice ( 5 V 1882 1884), a potem parafii Milejów (7 IV 1884-1886). Równocześnie, od 6 V 1884 roku pełnił punkcję asesora konsystorza piotrkowskiego, a w ostatnim roku pracy na ziemi piotrkowskiej, od 1885 roku obowiązki sędziego surogata w tymże konsystorzu. Od 2 X 1886 do września 1901 roku był proboszczem parafii Kowal, chociaż faktycznie przeniósł się do Kowala w październiku 1887 roku. I znów równolegle do swojej podstawowej funkcji, podjął się w tym okresie szczególnego zajęcia — oto z ramienia biskupa diecezjalnego (był nim wtedy Aleksander Bereśniewicz), od 1887 roku kierował, razem ze Stanisławem Chodyńskim, restaurację i przebudową katedry włocławskiej, pod jego bezpośrednim kierunkiem zostały wykonane roboty murarskie, rzeźbiarskie i malarskie). Ostatnio jego oficjalną funkcją, od 25 IX 1901 roku było probostwo w parafii św. Zygmunta w Częstochowie. Ale i to łączyło się z dodatkowym, a być może pierwszorzędnym zajęciem — budową kościoła Świętej Rodziny — który od utworzenia diecezji częstochowskiej w 1925 roku pełni funkcję katedry.
Chociaż ukończył specjalistyczne studia teologiczne, to najpełniej wyrażał się w kościelnych dziedzinach praktycznych. Dbał o porządek w podległych mu świątyniach. W kowalu w 1893 roku rozbudował kościół przez przebudowanie dwóch naw południowej zakrystii, przebudował sklepienie w prezbiterium, położył w kościele posadzkę i rozbudował chór, w latach 1900-1901 kościół został pomalowany wewnątrz; zakupił stację drogi krzyżowej. Zbudował tam także istniejącą do dziś plebanię. Z powierzonego mu dzieła budowa kościła Świętej Rodziny starał się wywiązać tak dokładnie, że wszelkie wolne chwile spędzał na murach, a jego uwadze nie uszły żadne niedokładności.
Drugą jego pasją była sztuka sakralna i muzyka kościelna. W 1881 roku według jego rysunku powstał ołtarz we włocławskiej kaplicy katedralnej św. Marcina i — już co prawda nieistniejący — ołtrarz w kościele seminaryjnym św. Witalisa. Jeszcze wcześniej, w 1875 roku przy okazji renowacji katedralnego tronu biskupiego, rozpoznał w ozdabiającej go stule dzieło z około XIII wieku. W 1886 roku wydał "Cancionale Ecclesiasticum". Należał do sekcji muzyki kościelnej przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym; był entuzjastą i propagatorem śpiewu gregoriańskiego. W kowalu z jego inspiracji wikariusz ks. Antoni Zagrzejewski zorganizował chór kościelny, który z czasem osiągnął znaczną renomę w diecezji włocławskiej. Pod jego nominalną redakcją (faktycznym redaktorem był ks. Marian Nassalski) w kwietniu 1898 roku we Włocławku wyszedł pierwszy numer miesięcznika "Homiletyka".
Jego dokonania podkreślone kolejnymi wyróżnieniami kościelnymi. W lutym 1884 roku kiedy jeszcze był prefentem, został mianowany kanonikiem honorowym kapituły kolegiaty kaliskiej. W kwietniu 1890 roku został kanonikiem kapituły katedralnej, w pięć lat później prałatem kustoszem, a w 1906 roku prałatem scholastykiem. W dniu 6 III 1897 roku papież Leon XIII mianował go szambelanem papieskim. Za zasługi w działalności pedagogicznej został odznaczony Krzyżem Zasługi (5 IV 1885).
Zmarł 8 V 1907 roku i pochowany został na cmentarzu parafialnym w Częstochowie. Jego pogrzeb stał sie wielka manifestacją pamięci i wdzięczności ze strony wszystkich warstw społecznych, a nawet - co było w tamych czasach rzadko spotykane — hołd publiczny oddali przedstawiciele innych wyznań. Jego nazwisko figuruje na tablicy upamiętniającej zmarłych rektorów i profesorów w seminarium włocławskim, a w kościele w Kowalu znajduje się tablica pamiątkowa ku czci z 1907 roku.
Aleksandra Aspis
Pedagog, przełożona szkoły średniej, działaczka kulturalna
Urodziła się 20 XI 1857 roku w Nieszawiebyła piątym z ośmiorga dzieci Antoniego Hockera i Natalii z domu Madalińskiej. Całe dorosłe życie związana była z Włocławkiem, a ściślej ze swoją szkołą, tzw. Pensja Pani Aspis. W 1876 roku ukończyła ze srebrnym medalem Instytut św. Elżbiety w Petersburgu. Jako Polka mimo wybitnych wyników w nauce, nie nie mogła otrzymać złotego medalu.Wówczas była to jedna z najlepszych uczelni żeńskich o profilu humanistycznym w Europie. Obok wykładowego języka francuskiego , równorzędnie traktowane były języki niemiecki i rosyjski. A.Aspis z własnej inicjatywy, jak i inne Polki , brała udział w tajnych wykładach z historii i literatury polskiej. Zajęcia na tej uczelni dawały gruntowną wiedzę językową i duże wyrobienie towarzyskie , co później mocno zaważyło na życiu Aleksandry. Studiowała i jednocześnie pomagała, udzielając korepetycji, w kształceniu młodszego rodzeństwa, które dzięki niej mogło ukończyć studia.
W 1876 roku po ukończeniu studiów w Petersburgu, zamieszkała we Włocławku. Zbiegło się to z likwidacją przez władze carskie działającej od 20 lat pensji Izabeli Zbiegniewskiej. Powodem likwidacji szkoły było zarówno zaangażowanie I. Zbiegniewskiej w konspiracyjne prace w mieście, jak i prowadzenie przez nią szkoły w duchu patriotycznym. Młoda 19-letnia Aleksandra w tak trudnych czasach otworzyła własną szkołę średnią. Nowo założona szkoła konsekwentnie realizowała wypracowane przez Izabelę Zbiegniewską cele wychowawcze. Własna, petersburska praktyka pedagogiczna i praca w konspiracji (sama w ten sposób pobierała naukę) pozwoliły A.Aspis na otwarcie i samodzielne prowadzenie zakładu naukowego. 4-klasowa średnia Szkoła Żeńskasukcesywnie do 1910 roku powiększyła się do pełnej 7-klasowej Szkoły Żeńskiej z internatem. A.Aspis zorganizowała również przy placówce klasy podstawowe: od pierwszej do trzeciej. Po upadku powstania styczniowego carskie represje szczególnie zwrócone były na szkolnictwo. Bardzo ważnym było, aby nie dać pretekstu do likwidacji szkoły przez władze carskie, zachowując jednocześnie patriotyczne tradycje. W zadaniu tym pomogły młodej przełożonej tradycje wyniesione z domu. Generał Antoni Józef Madaliński był dziadem matki Aleksandry.
Szkoła rozwijała się i edukowała młode polki a przełożona była bardzo ambitna i wymagająca. Doskonała w swej pracy, zarówno administracyjnej, jak i pedagogicznej , była zawsze przykładem dla swoich uczennic. Konspiracyjnym szyldem były lekcje gimnastyki, muzyki, śpiewu i prac ręcznych. Obecność w szkole, przydzielonych z urzędu, rosyjskich tzw. dam klasowych była dla władz gwarancją, że szkoła jest "praworządna". Dla zachowania pełnej konspiracji należało wszystko zrobić doskonale, zarówno uczyć założonych oficjalnie, programowo przedmiotów, jak jak i tych dodanych np. rysunków, śpiewu i tańców. Szkoła często kontrolowana była przez władze i policję carską. Dzięki umiejętnościom i staraniom A.Aspis szkoła mogła być normalną, prężnie działającą w trudnych czasach placówką. Wrodzone i później ambitnie wypracowywane zdolności organizatorskie i wielki talent pedagogiczny przełożonej pozwoliły utrzymać szkole stały, wysoki poziom. Do grona nauczycieli szkoły A.Aspisowej dołączyła, druga w rodzinie absolwentka Instytutu św. Elżbiety w Petersburgu, Natalia Heckerówna. A. Aspis przez cały swój okres działalności dydaktycznej doskonaliła warsztat pracy poprzez kontynuowanie metod nauczania języków obcych wypracowanych przez Bogumiła Aspisa, od 1884 roku jej męża. Dom Aspisów zaczął promieniować na życie kulturalne miasta. jego bywalcami stali się nie tylko mieszkańcy Włocławka, ale również G. Zapolska, S.W. Noakowski i wiele innych wybitnych osób.
Po śmierci Bogumiła w 1898 roku A. Aspis poświęciła się już całkowicie swojej szkole. Uczelnia mieściła najpierw w czynszowej kamienicy na rogu ulic Szerokiej i Żabiej, a później przy ulicy Kaliskiej. W okolicy szkoły nie było , niestety, nigdy boiska, ogrodu ani placu na rekreację . Nie ucierpiało na tym jednak sportowe wychowanie uczennic. Codzienne spacery na most, bulawary, czy do parku należały do programu dnia. "Aspisanki" aktywnie uczestniczyły w życiu sportowym miasta. Należały do sekcji wioślarskiej Włocławskiego Towarzystwa Wioślarskiego i często brały udział w międzyszkolnych zawodach sportowych. Dla potrzeb szkoły wybudowana została sala gimnastyczna, co było nowością jak na ówczesne czasy. Biednym uczennicom A. Aspis udzielała dużych ulg, a np. córki powstańców lub sieroty po nich uczyły się bezpłatnie. Uczyła też życia społecznego, wrażliwości na ludzką biedę, wielkiego taktu w okazywaniu pomocy, o czym wspomina mi polska pisarka Maria Kuncewiczowa, jedna z byłych uczennic tej szkoły. Angażując do pracy ofiarnych i odpowiednio przygotowanych prefektów, kształtowała życie religijne swoich uczennic. Przyjmowała do szkoły uczennice innych wyznań, np. mojżeszowego, protestanckiego, co na ówczesne czasynie zawsze było dobrze widziane. Działała na rzecz idei dziś określanej mianem ekumenizmu. Nowatorskim posunięciem A. Aspis było organizowanie w szkole zajęć rekreacyjnych dla chętnych dorosłych mieszkanek miasta i kursów dokształcających dla pomocnic domowych. Do filantropijnej działalności należało organizowanie występów teatralnych, z których dochód przeznaczony był zawsze na pomoc biednym. Umiłowanie literatury i zachęcanie do czytelnictwa ułatwiała posiadana przez szkołę biblioteka, która w 1910 roku obejmowała około 1000 dzieł. A. Aspis, poza organizowaniem zajęć pozalekcyjnych , działalność teatru, zajęcia sportowe i zabawy, powołała do życia samokształceniową organizację, stanowiącą zalążek przyszłego harcerstwa. Uczennice A. Aspis, w ramach tzw. ognisk oświatowych, opiekowały się zaniedbaną, biedną młodzieżą pozaszkolną. A. Aspis zmęczona trudną i odpowiedzialną pracą, zaczęła podupadać na zdrowiu, ale za żadną cenę nie chciała, aby odbiło się to na poziomie jej ukochanej szkoły. W 1918 roku pensja przekształciła się w 8-klasowe Gimnazjum Realne o profilu matematyczno — przyrodniczym, z pełnymi prawami szkoły państwowej, które prowadziła razem ze swą córką Władysławą. Taki profil gimnazjum podyktowały potrzeby miasta. Pierwsze 15 maturzystek opuściło nowo zreformowaną szkołę w 1920 roku Szkoła istniała do 1932 roku czyli działała łącznie 56 lat w jednych rękach i pod jednym kierownictwem. Narastający kryzys i bardzo ciężkie warunki finansowe spowodowały zamknięcie szkoły. Władysława Aspis objęła posadę dyrektorki Państwowego Gimnazjum w Łomży, dokąd zabrała ze sobą matkę.
Aleksandra Aspis zmarła 19 IX 1933 roku w Łomży. Pochowana została we Włocławku i spoczywa obok męża w rodzinnym grobowcu.
W 1884 roku wyszła za mąż za starszego od siebie o 15 lat poetę, literata i pedagoda Bogumiła Aspisa. Od 1880 roku był w jej szkole wykładowcą historii literatury i języków obcych . Jedyna córka Aspisów, Władysława ur. 1888 , kształciła się w zakresie nauk humanistycznych w Paryżu, gdzie uczyła się również malarstwa.
Zdana Ludwika Brandt
Lekarz pediatra, dyrektor szpitala
Urodziła się 25 VIII 1911 roku w Lublinie jako córka Euzebiusza i Bogumiły Kazimiery z Dobków. W 1922 roku przeprowadziła się wraz z rodziną do Bydgoszczy, gdzie w 1930 roku ukończyła szkołę średnią. W latach 1930-1936 studiowała na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie 11 XII 1936 roku otrzymała dyplom. Przez 6 miesięcy była stażystką w miejscowym szpitalu wojskowym, a następnie przeniosła się do Włocławka i od 1937 roku kontynuowała staż podyplomowy w Szpitalu Powiatowym św. Antoniego przy ulicy Toruńskiej 15 obecnie S.Wyszyńskiego. Od 1938 roku rozpoczęła pracę etatowego lekarza w tymże szpitalu na oddziale położniczo — ginekologicznymi chirurgicznym. W czasie okupacji hitlerowskiej była tu jednym lekarzem polskim opiekującym się chorymi rodakami w tzw. Polonische Abteilung, mieszczącym się w baraku przy ulicy Toruńskiej 16. Po wyzwoleniu Włocławka nadal pracowała w opuszczonym przez personel medyczny i zdewastowanym przez okupanta szpitalu. Początkowo było p.o. dyrektora i do lipca 1946 roku kiedy do miasta powrócili z tułaczki wojennej ordynatorzy, nadzorowała oddział położniczo — ginekologiczny, a do 1948 roku — oddział zakaźny. Do 1949 roku była asystentem oddziału chirurgicznego, a potem, do 30 I 1951 roku — oddziału położniczego, gdzie zorganizowała 30-łóżkowy pododdział dla noworodków, który prowadziła do 1959 roku, tj. do chwili objęcia ordynatury tego oddziału przez jej ucznia lek. Michała Lewandowskiego.
Dnia 14 XII 1945 roku na podstawie pracy pt. "Historia odkrycia zarazka duru brzusznego" otrzymała stopień doktora nauk medycznych na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego.
Pod wpływem sugestii prof. dra med. Edwarda Wilkoszewskiego, ówczesnego konsultanta wojewódzkiego ds. pediatrii, oraz dr Władysławy Kieljotis, kierownia Wojewódzkiej Przychodni Matki i Dziecka w Bydgoszczy, zorganizowała w 1949 roku 15-łóżkowy pododdział dziecięcy w strychowych pomieszczeniach przeszło stuletniego budynku włocławskiego Szpitala św. Antoniego, który w 1951 roku przekształciła w oddział z 48 łóżkami etatowymi. W 1953 roku Wydział Zdrowia i Opieki Społecznej Prezydium WRN w Bydgoszczy uznał dr Brandt za specjalistę I stopnia w zakresie pediatrii oraz położnictwa i ginekologii. W latach 1947-1954 była rejonowym ginekologiem, a w latach 1955 — 1964 rejonowym pediatrą. W 1956 roku pod kierownictwem dr Janiny Burzyńskiej — Pietraszkiewicz ze szpitala w Toruniu, uzyskała II stopień specjalizacji w zakresie chorób dziecięcych oraz objęła stanowisko ordynatora w prowadzonym już przez siebie oddziale. W styczniu 1964 roku po przeprowadzeniu się oddziału ginekologiczno — położniczego do nowo wybudowanego szpitala przy ulicy Wienieckiej 43, dr Brandt zaadaptowała opróżniony pawilon po tym oddziale dla potrzeb oddziału dziecięcego, którym kierowała jeszcze do 30 IV 1974 roku. W ciągu tej 18-letniej działalności na stanowisku ordynatora wykształciła w swym oddziale 22 specjalistów I stopnia i 3 — II stopnia w zakresie pediatrii w tym dr Teresę Stryjasz, kierująca tym oddziałem. W latach 1957 — 1960 dr Brandt pełniła jednocześnie obowiązki dyrektora szpitala przy ulicy Toruńskiej 15. Po przejściu na emeryturę w 1974 roku nadal pełniła w swoim oddziale raz w tygodniu dyżury stacjonarne. Poza tym do 28 II 1975 roku była konsultantem w Przyszpitalnej Poradni Pedriatycznej. Od 1 III 1975 roku do 30 IV 1976 roku była kierownikiem Działu Medycyny Szkolnej przy ZOZ we Włocławku, a od 1 V 1976 roku do 15 II 1980 roku - Wojewódzkim Inspektorem ds. Pedriatrii. W latach 1961-1964 wykładała pediatrię w miejscowej szkole pielęgniarskiej, której słuchaczki odbywały zajęcia praktyczne w jej oddziale szpitalnym.
Dr Brandt, mieszkając przez 23 lata (1937-1960) na terenie szpitala, a potem w jego bliskim sąsiedztwie przy ulicy Toruńskiej 11, była zawsze chętna i gotowa do niesienia bezinteresownej pomocy hospitalizowanym chorym i gotowa bez względu na porę dnia, a nawet nocy. Zaraz po wyzwoleniu Włocławka zorganizowała w miejscowym szpitalu pierwszy na naszym terenie Punkt Krwiodawstwa, którym kierowała do 1964 roku tzn. do chwili przeniesienia go do szpitala przy ulicy Wienieckiej. Współpracowała również przez wiele lat z Towarzystwem Przyjaciół Dzieci z Domem Dziecka przy ulicy Leśnej we Włocławku. Jeszcze przed 1979 rokiem kiedy to powstał we Włocławku Wojewódzki Ośrodek Adopcji, wyszukiwała rodziny zastępcze dla wielu dzieci porzuconych przez matki. Propagowała również świadome macierzyństwo, współpracując na tym polu m.in. z miejscowym duchowieństwem.
Za działalność zawodową i społeczną otrzymała m.in. odznakę "X wieków Włocławka" (1970), Złoty Krzyż Zasługi (1972), Odznakę Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (1978), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1978), Medal Jordana (1982), Medal "Zasłużony Lekarz PRL" (1983) i inne.
Miała jedynego brata, który zginął tragicznie w 1942 roku w Warszawie. Była osoba samotną, opiekującą się przez wiele lat owdowiałą przedwcześnie matką. Zmarła 21 VIII 1986 roku i zoostała pochowana na cmentarzu komunalnym we Włocławku.